Maria ontketent revolutie én houdt een spiegel voor

Fuck You Greta las ik vorige week op de bumpersticker van een auto op de parkeerplaats bij de supermarkt. Hoewel ik weet dat ze bestaan, was ik deze nog niet tegen gekomen. Het blijft verbazend dat een jong meisje zoveel emoties oproept dat de groten der aarde via Twitter naar haar uithalen en de iets minder groten de moeite nemen om een bumpersticker aan te schaffen. 

Klimaatactiviste Greta Thunberg bracht vanaf haar 15e met haar schoolstakingen de klimaatcrisis onder de aandacht. Zij oogstte daarmee, naast waardering en lof, ook veel kritiek en is tot op vandaag het mikpunt van spot van ontkenners van de huidige crisis, zoals president Trump. Afgelopen december werd zij door Time Magazine tot Persoon van het Jaar gekozen.

Roerige tijden

Dat een jong meisje een revolutie teweeg kan brengen, hebben we eerder gezien in de geschiedenis. Ook in de tijd rond het jaar nul roerden de groten der aarde zich. Vanuit Rome wilde keizer Augustus de orde herstellen in de rebelse provincie Judea en zond legerhoofdman Quirinius om dat klusje te klaren. Augustus werd gezien als de zoon van goden en hij bewerkte vrede binnen zijn grenzen: de Pax Romana. 

Een vrede die met harde hand werd bevochten, waarbij het uitmoorden van diegenen die een greep naar de troon deden niet ongewoon was. De belijdenis ‘Caesar is Heer’ bekrachtigde het gezag van de keizer van Rome en het uitspreken ervan werd in veel gevallen het verschil tussen leven en de marteldood! 

In Judea had de keizer twee belangrijke marionetten: de wanna be king Herodes Archelaüs en de hogepriester die als religieus leider in de Romeinse tijd een politiek instrument was. Er waren zelfs momenten dat er twee hogepriesters rondliepen, een vanuit de lijn van Aäron - geaccepteerd door het vrome volk - en een vanuit Rome. 

Maria’s revolutionaire opdracht

Over deze roerige tijden schrijft verhalenverteller Lucas. Hij is een pietje-precies en wil naast alle verhalen die al rondgaan, nauwkeurig opschrijven wat er nu gebeurde in dat stadje Nazareth waar ene Mirjam (later onder invloed van Rome Maria genoemd) woonde. Hoewel hij er zelf niet bij was, mogen we aannemen dat hij in een later stadium Maria hierover uitgebreid heeft geïnterviewd (Lucas 2:19) waardoor hij informatie biedt die geen van de andere schrijvers uit de Bijbel noemt. 

Lucas schetst het scenario dat de basis is geworden voor ons kerstverhaal. God komt naar beneden. Hij stuurt allereerst zijn vaste boodschapper Gabriël naar een onooglijk klein dorpje Nazareth. Niet naar Rome, niet naar Jeruzalem, maar naar Nazareth. En daar vindt Gabriël de jonge Maria. God kiest uit den hoge een heel gewoon, jong meisje om de geschiedenis van de mensheid voor altijd te veranderen. 

’Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn vader David geven. Tot in eeuwigheid zal hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’ (Lucas 1:31-33)

Zie je hoe revolutionair deze opdracht is tegen de achtergrond van al het machtsvertoon?

Zie je hoe revolutionair deze opdracht is tegen de achtergrond van al het machtsvertoon? Jezus en niet Caesar is zoon van God en zal koning zijn over de Judeeërs, want hij is - in tegenstelling tot Herodes - wel een afstammeling van David, de grote heroïsche koning uit het verre verleden. Zijn koningschap is onvergankelijk; beide heersers zitten op de troon dankzij de dood van (jonge) rivalen en moeten altijd op hun hoede zijn voor aanslagen op hun leven. Deze nieuwe heerser hoeft daar niet bang voor te zijn, Hij regeert voor eeuwig. Jezus is Heer!

Maria herkent de gevoeligheid van de opdracht zoals we later kunnen lezen in haar beroemde lofzang: het Magnificat. We kunnen erover discussiëren of de toestemming die Maria geeft (Lucas 1:19) niet afgedwongen is door de ontzagwekkende verschijning van de engel. Met #metoo nog vers in ons geheugen is dit een interessante casus.

Er wordt echter in het woord overschaduwen (vers 35) aan Maria beloofd dat de kracht van God niet alleen in haar komt in de vorm van een goddelijke zaadcel, maar haar ook zal omhullen als bescherming en zal beschermen tegen het kwaad. Het woord wordt gebruikt in de context van: God komt naar je toe. Waarbij dit hier gekoppeld wordt aan de kracht die de Geest van God geeft om te getuigen en door moeilijke dingen heen te gaan (vergelijk hetzelfde woord voor kracht in dat andere boek van Lucas Handelingen 1:8)

Spil in het kerstverhaal

Na deze gebeurtenis is Maria haar leven inderdaad niet meer zeker. Al vertelt Lucas hier niets over, een andere verhalenverteller - we noemen hem Matteus - laat zien dat naar Joods gebruik het toegestaan is dat Maria voor het zwanger worden buiten het huwelijk om gestenigd mag worden. Matteus dicht verloofde Jozef hier een heldenrol toe, omdat hij besluit dit niet te doen (Matteüs 1:19). Ook als Herodes op magische wijze ontdekt dat er een baby is die een gooi doet naar zijn troon, dan is het opnieuw Jozef die als beschermer met Maria en Jezus vlucht naar Egypte (Matteüs 2:13-23).

Opvallend is dat Lucas deze lijn niet volgt. Bij hem is en blijft Maria een hoofdrol spelen, zoals Lucas in zijn beide werken over het algemeen vrouwen een belangrijke rol toebedeelt. Maria is voor hem de spil in het geboorteverhaal van Jezus, niet alleen als moeder maar ook als tegenspeler van al het machtsvertoon.

Zij wordt de moeder van de radicale, geweldloze, minimalistische, rondwandelende en -varende wereldverbeteraar Jezus, die niet krampachtig vasthoudt aan zijn gegeven macht en zelfs zijn leven durft los te laten. Zo biedt hij zijn volgers een voorbeeld en innerlijke kracht om op revolutionaire, maar altijd geweldloze wijze tegen de heersende orde in te gaan. De geschiedenis leert dat dit niet altijd begrepen wordt door deze volgelingen, waarbij jonge vrouwen als Greta en Maria ons onbedoeld en wellicht tot onze frustratie een spiegel voorhouden.