Alain over de verloren zoon: 'Ik lijk meer op de zure oudste broer dan ik wil toegeven'

Het is de periode van Sinterklaas, Kerst en de jaarwisseling. In die weken word je extra geconfronteerd met je familie. Oude verhoudingen en patronen worden al snel weer zichtbaar, het lijkt alsof je eventjes weer tientallen jaren terug in de tijd bent, in je jeugd. Er zijn archetypische ouder-kind taferelen, broer-en-zus perikelen, er is als corona het toelaat ook die ene vreemde oom en je hoopt dat opa er volgend jaar nog bij is, maar je weet niet zeker of opa dat zelf ook hoopt. Dit is de setting waarin je je vroegste herinneringen aanmaakte. Dit zijn de mensen van en bij wie je voor het eerst leerde wat dat nou eigenlijk is, leven. Hier ligt de oorsprong van al je verbijstering en verwondering.

Kleine uitwisselingen tussen een handjevol naasten hebben een eeuwige impact op je ziel. Iemand die dat als geen ander begreep, was Jezus. Daarom heeft hij nog zoveel fans: hij vertelde verraderlijk eenvoudige verhalen, in een kluchtachtige setting, over mensen zoals jij en ik. Voordat je het weet zit je zelf in zo’n verhaal van hem. Voordat je het weet lig jij te wachten op de Barmhartige Samaritaan, scheid jij de schappen en de bokken, probeer jij van water wijn te maken. Of beland je in nummer 18 van de populairste Bijbelverhalen: dat over de verloren zoon. 

Het verhaal

Er is één ouder en er zijn twee kinderen. Het jongste kind eist nu alvast de erfenis op, zegt de familie tabee, en gaat het geld verbrassen in een ver land. Al snel raakt zijn vermogen op, en er is weinig werk in dat verre land. De verloren zoon heeft meer honger dan de varkens op het veld, en concludeert dat de dagloners van z’n vader leven als koningen in vergelijking met hemzelf. Met hangende pootjes gaat hij terug om zijn fout te erkennen en te vragen of hij voortaan niet de zoon, maar een laaggeplaatste werknemer van zijn vader mag zijn. Zijn jeugdige overmoed is gekraakt en alles wat er rest is verlangen naar de veiligheid van het thuis dat hij vrijwillig verliet.

Zijn vader, die elke dag even in de verte tuurt, kan zijn geluk niet op als hij de berooide jongste zoon ziet thuiskomen. Hij rent hem tegemoet en valt hem om de hals. Een kind blijft toch je kind, en de verloren ziel krijgt een ring, nieuwe kleding, en een groots welkomstfeest. Veel moderne ouders willen zo onvoorwaardelijk liefhebben als deze Bijbelse vader. Veel hedendaagse kinderen verzuchten dat ze graag zo’n vader zouden hebben gehad, maar het is hun niet gegund. Dit is een voorbeeld van ouderlijke ontferming waaronder ieder mensenkind tot bloei kan komen.

Maar de vader heeft nóg een kind, en dat lijkt hij even te zijn vergeten. De oudste broer heeft elke dag trouw op het veld gewerkt. Misschien dubbel zo hard, omdat zijn broer niet meehielp. De oudste broer wilde ook weleens een feest met de familie. Een feestje met z’n vrienden in het buitenland. Een omhelzing van zijn vader waar de intense vreugde vanaf spat. Dat zat er al die tijd niet in, want het leven ging zijn gangetje, en we misten de jongste, maar de aanwezigheid van de oudste werd als vanzelfsprekend ervaren. De oudste broer is zuur als hij het feestgedruis hoort.

Net zo zuur als de oudste broer

De kracht van dit verhaal is dat het met de tijd meebeweegt. Het kan elk jaar weer anders klinken. En weet je wat ik dit jaar denk als ik het verhaal lees? Dat ik veel meer op die oude broer lijk dan ik wil toegeven. Zuur toekijken hoe een ander onverantwoordelijk aan het feesten is – dat heb ik nogal eens gedaan in de afgelopen anderhalf jaar. Anderen hadden geen mondkapjes om. Anderen gingen gewoon op vliegvakantie. Anderen gaven een gezellige borrel op hun verjaardag. Anderen bevolkten de bioscopen, de treinen, de concertzalen. Anderen zeiden, een beetje als die jongste zoon, ‘fuck corona’ en hadden het leuker dan ik. Ik, die als brave hendrik thuis ’t fort bewaakte en vooral naar buiten ging om de hond uit te laten.

Anderen zeiden ‘fuck corona’ en hadden het leuker dan ik.

Dat besef leert me twee dingen die ik eerder niet uit deze gelijkenis had gehaald. Aan de ene kant besef ik dat ik vaak dingen doe die ik goed vind – maar ik doe ze op een zure manier. Op een oudste-broer-manier, een beetje zelfgenoegzaam, een beetje jaloers, en permanent met een vervelend miskend maniertje. ‘Aan míj́ zal het niet liggen, ík was mijn handen trouw, ben gevaccineerd en houd afstand. Maar mijn broertje…’. Is dat eigenlijk goed doen, is dat hoe ik het wil? Wil ik offers brengen voor het grotere goed, en intussen een chagrijnig misnoegd hoofd trekken? Beter kan ik proberen, vreugde te vinden in het bewandelen van het pad dat volgens mij het juiste is. Ongeacht wat een ander al dan niet doet. Ik ben mijn broertje niet, en mijn verhaal is mijn verhaal.

Daarnaast zie ik voor het eerst heel scherp hoe moeilijk verzoening is na een trauma. Het vertrek van de jongste zoon verscheurde niet alleen zijn vader, maar de héle familie. Voordat er kan worden gefeest, moet er heling optreden. De vader heeft niet het alleenrecht om over de pijn heen te stappen, de boosdoener heeft zich niet comfortabel te wentelen in alle genade. Hij moet z’n broer er eerst even bij halen, om te kijken of alles OK is. Over een tijd, als deze pandemie verleden tijd is, hoop ik dat we nog eens terugdenken aan dit verhaal. En ons realiseren dat we, voordat we vrolijk op de oude of een nieuwe voet verder gaan, diepe sociale en psychologische breuken onder ogen moeten zien. En zorgvuldig helingswerk moeten verrichten.

Want we weten inmiddels dat feesten geweldig zijn, míts we ze goed timen.

Lazarus tv

Meer over het programma:

Lazarus tv