Anne-Mar Zwart: ‘Wie ben ik om iets aan God te vragen?’

De statige kandelaars die in de hervormde kerk van haar jeugd hingen, staan nog altijd op haar netvlies gebrand. Ze hadden zo’n grote, glimmende bol aan de onderkant. “Ik staarde eindeloos naar boven, in de hoop mijn weerspiegeling in die bol te zien,” vertelt Anne-Mar geanimeerd aan de telefoon, terwijl ze met de auto onderweg is van het EO-gebouw in Hilversum naar een tv-producer in Amsterdam. “Maar al ging ik vijf keer verzitten: het lukte nóóit! Die bol vervormt zo sterk, en die kandelaar hangt zo hoog – ik was maar een stipje in een volle kerk. Mijn hele kerkelijke jeugd heb ik me daar druk om gemaakt. Of ik nog iets meekreeg van de kerkdienst? Soms wel. Dan vertelde ik vol trots aan mijn moeder dat ik serieus elk woord had gehoord. Maar meestal haakte ik af tijdens de preek en was ik de clou van het verhaal volledig kwijt.”

‘Ongelooflijk in de klit’

Een voorganger die wél Anne-Mars aandacht wist vast te houden, was dominee Van der Hoeven. “Een heel lange en grappige man met blond haar dat altijd ongelooflijk in de klit zat,” lacht ze. “Hij stak met zijn lengte zo ver boven de preekstoel uit, dat zijn haar bijna het lampje boven zijn hoofd raakte. Daardoor kreeg zijn coupe nog meer aandacht!”

Na een korte stilte vervolgt ze: “Ik kreeg ook catechisatie van hem. In de puberteit ga je zoeken, maar gelukkig vond hij geen vraag te gek. Hij dacht niet binnen de lijntjes. Het gaf me de vrijheid om ook buiten de kaders te denken.”

Hoe zag je God in je kindertijd?
“Als een beschermende Vader. En tegelijkertijd was Hij ongrijpbaar voor me, op afstand. Jezus kwam veel dichterbij. Ik las graag verhalen over Hem en vond Jezus een ontzettend lieve Man. Ik kon er echt om huilen dat Hij aan het kruis was gestorven, zó zielig vond ik dat! En ik snapte het niet: hoezo was dat nodig voor onze zonden? Als God almachtig is, kon Hij het toch ook anders aanpakken? Het ging er bij mij echt niet in. Als toekomstig storyteller (verhalenverteller, red.) had ik daar graag een andere draai aan gegeven.”

Ik vond Jezus een ontzettend lieve Man

Had je een favoriet Bijbelverhaal?
“Wij waren thuis geen superbijbellezers, moet ik eerlijk toegeven. Vergelijk het met een sportabonnement: mijn ouders vonden het goed om na het eten uit de Bijbel voor te lezen. Dan deden ze dat een periode lang elke avond en hadden we daar met z’n allen lol in. Tot het weer voelde als: ‘O ja, we moeten nog Bijbellezen.’ Dan vergaten we het een paar keer en stopten we er een tijdje mee.”

Los, relaxed en hoopvol

Zo ging het later ook met naar de kerk gaan, weet Anne-Mar nog goed. “Als kind ging ik uiteraard altijd mee en ik genoot van de kindernevendienst. Maar op een gegeven moment kom je op een leeftijd dat je weleens minder zin hebt. Als tiener ging ik vaak uit op zaterdagavond. Mijn ouders gingen daar heel soepel mee om. ‘Je moet vooral naar de kerk gaan omdat je het zelf wilt,’ zeiden ze tegen me. Dat typeert achteraf ook hun geloofsopvoeding: los, relaxed en hoopvol. Ik kon ook altijd bij hen terecht met vragen. Wat als God niet bestaat? Bestaat de hemel wel? Waar ga je naartoe als je dood bent? Ze waren een soort baken voor mij, een zoekende puber. Ik leerde van hen dat het oké is om te twijfelen. En dat heeft me een heel ontspannen verhouding met geloven opgeleverd.”

Welke kant van geloof heb je vooral bij je moeder gezien?
“Waar ik meer kan filosoferen – wat ik vooral van mijn vader heb meegekregen – heb ik bewondering voor het standvastige geloof van mijn moeder. Ze gelooft gewoon, vol vertrouwen op God.”

Ik bewonder het standvastige geloof van mijn moeder

Op welke momenten zag je dat bij haar?
“Toen ik 20 was, kreeg ze opnieuw borstkanker. Als twintiger had ze het ook al eens gehad, maar nu was het echt foute boel. Chemo’s, kaal, een pruik: het hele verhaal dat je bedenkt als je kanker hebt, kwam voorbij. Tot mijn verrassing bleef mijn moeder zo… rustig. ‘Ik voel me zó gedragen,’ zei ze steeds weer. Terwijl ik dacht: gedragen?! God heeft toch niet voorkomen dat je kanker kreeg? Dus wat heb je nu dan aan Hem? Ik begreep er niets van. Tegelijkertijd raakte het me. Haar geloof sleurde haar door de hel van haar leven. Ik zie haar nog zitten met haar kale kop, kotsend boven een emmer nadat ze was thuisgekomen na weer een chemo. Ondragelijk om te zien, vond ik. Maar zij? Zij voelde zich gedragen door God. Ik kon er niet bij. En toch vond ik het heel troostend.”

Welke invloed had die periode op je eigen geloof?
Zoekend naar woorden: “Mijn moeder was ziek in dezelfde periode dat Christa Rosier, de moeder van EO-presentator Rachel Rosier, ook opnieuw borstkanker kreeg. Rachels moeder overleed, mijn moeder niet. En niemand weet waarom. Die vraag – waarom mijn moeder? – heb ik nooit aan God gesteld. Sterker nog, volgens mij gáát God daar helemaal niet over. Als Hij een liefhebbende Vader is, wil Hij dat niemand eerder doodgaat aan kanker. Híj heeft dat niet bedacht.”

Voelde die conclusie niet machteloos toen je moeder zo ziek was?
“Natuurlijk hoop je op zo’n moment dat God haar beter kan maken. Maar ik zie het tóch iets rationeler: ik koppel het los van God, omdat ik moeite heb met een godsbeeld waarbij Hij concreet ingrijpt. Want hoe rijm je dat met als er niets gebeurt? Daar kun je toch je hoofd over breken? Ook bij EO Metterdaad-reizen heb ik de grootste ellende gezien. Maar dat reken ik God niet meer aan.”

Bidden voor mooi weer

Toen Anne-Mar in 2006 stageliep bij de kinderprogramma’s van de EO, woonde ze een organisatiebijeenkomst bij waarin werd gebeden voor mooi weer tijdens de EO-Jongerendag. Anne-Mar: “Ik dacht: sorry? Wat zijn jullie aan het doen? Je gaat God – zo’n grote Macht voor wie je eerbied hebt – toch niet vragen om mooi wéér? Wie ben ik überhaupt om iets aan God te vragen? Ik dank voor alles wat ik in mijn leven ontvang. Maar ik vraag God nergens om.”

Je vraagt nooit iets aan God?
“Ook niet toen ik een kinderwens had en dat niet lukte. Nogmaals: ik geloof niet dat God dat regisseert. Als iemand geen kinderen krijgt, zal ik niet zeggen dat God een ander plan heeft. Nee, joh! Dat iemand niet zwanger wordt, heeft naar mijn idee simpelweg met DNA, cellen en celdeling te maken. En of je baarmoederslijmvlies dik genoeg is om in te nestelen. Daarom heb ik het in mijn podcast Willen jullie geen kinderen? ook niet over geloof gehad. Dat speelde voor mij helemaal geen rol. God gunt mij een kind, daar was ik van overtuigd. Net zo goed als Hij het iedereen met een kinderwens gunt.”

Kracht van gebed

“Mijn moeder heeft wél veel voor ons gebeden toen we door het fertiliteitstraject gingen. Wat ik daarvan vond? Een lief en warm idee. Want als iemand voor je bidt, is dat ook een uiting van liefde. Ik zag hoeveel rust het haar gaf, omdat ze een plek had waar ze naartoe kon met haar verlangen voor mij. Daarom geloof ik wel in de kracht van gebed.”

Al die ellende reken ik God niet meer aan

Waar zit die kracht van gebed dan in voor jou?
“Mijn moeder voelt zich beter als ze gebeden heeft. En ik ook: als ik ’s avonds aan God vertel waar ik dankbaar voor ben, maakt dat me een bewuster mens. We wonen op een klein stukje aarde waar het zo idioot goed geregeld is. Daar wil ik heel bewust dankbaar voor zijn, want ik heb aan de andere kant van de wereld gezien dat ze het daar écht niet zo goed hebben als wij. Als ik daar elke avond bij stilsta, helpt dat in het bewustzijn.”

Wat zou je missen als je het geloof niet had?
“Ik vind de wereld nu – net zoals veel anderen – best een donkere en gebroken plek. Als ik niet het idee had dat er een God is, zou ik meer leegheid ervaren. De aanwezigheid van God geeft me hoop. Het is niet allemaal voor niks, want er is nog iets wat hierna komt. Ik denk dat we nu op een aarde 1.0 leven. Ooit komt er een aarde 2.0, die helemaal is zoals God het bedoeld heeft. Hoewel ik dat ook niet zeker weet. Maar toch: áls God er is en zijn plan doorgang kan vinden, laten we daar dan met z’n allen voor gaan. Want ik denk dat God het allemaal iets beter heeft bedacht dan wijzelf.”

Tekst: Nathalie van der Straten-Folkersma