Lees eens een mens in plaats van een boek!

“Het is verboden je boek mee naar buiten te nemen, pagina’s om te buigen of erin te krassen”, zegt Titia, terwijl ze quasi-streng over haar bril heen kijkt. Titia is de zogenaamde matchmaker, die mij zojuist heeft gekoppeld aan Walter (51). Hij komt uit Oss en lijdt aan niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Ik heb hem deze middag als eerste ‘boek’ uitgekozen. Het onderwerp NAH stond tussen alle andere onderwerpen op een groot scherm bij de ingang van de Nijmeegse bibliotheek De Mariënburg, waar vanmiddag Living Library plaatsvindt. Titia heeft een geplastificeerd A4’tje voor zich en leest de uitleenregels voor. “Jullie hebben allebei het recht om vragen te stellen, maar ook het recht om een vraag niet te beantwoorden of het gesprek te stoppen”, vervolgt ze. Walter en ik knikken begrijpend, waarop ze besluit met: “Jullie hebben twintig minuten, met een uitloop van tien minuten. Zijn jullie zover?”

Wat is Living Library?

In de Living Library (levende bibliotheek) lees je geen boeken, maar mensen. Je gaat met deze zogenaamde levende boeken in gesprek over een thema dat in hun leven speelt en waar je misschien niet zo veel van weet. Denk aan iemand met een depressie, een vluchteling, iemand met niet-aangeboren hersenletsel, een tienermoeder of een laaggeletterde. Visie nam de proef op de som en ‘leende’ een paar levende boeken in de bibliotheek van Nijmegen.

Walter werd aangereden door een motor toen hij op zijn 8e uit de schoolbus stapte. Hij lag daarna twee maanden in coma en hield blijvende hersenschade over aan het ongeluk. Zijn verhaal is heftig, maar Walter blijkt ook een echte grappenmaker. “Ik hoop niet dat je mij het hemd van het lijf vraagt, want ik heb net een nieuw overhemd aan”, zegt hij met een brede glimlach, als we plaatsnemen in hoge groene en oranje fauteuils. Wil hij op de foto? Hij grijnst: “Alleen met een zwart balkje voor mijn ogen.”

Mooie, glimmende auto

Walter doet al voor de zeventigste keer mee met Living Library, vertelt hij. “Wat ik er zo leuk aan vind? Ik ben op deze manier zinvol bezig. Ik kan door mijn aandoening niet werken, dus ik voel me vaak nutteloos. Nu kan ik doen wat ik kan en wat goed voelt. En ja, ik vertel steeds hetzelfde verhaal. Maar al zijn er slechts een paar die hierdoor meer begrip krijgen voor mensen voor wie niet alles in het leven vanzelfsprekend is, dan is mijn dag al geslaagd.”

Wie Walter ontmoet, merkt niet snel dat hij NAH heeft. Dat zorgt soms voor onbegrip, bijvoorbeeld als hij op een druk treinstation een kaartje moet kopen. Dat lukt hem nauwelijks. “Ik zeg altijd: je kunt nog zo’n mooie, glimmende auto hebben, met van alles erop en eraan, maar als de motor onder de motorkap defect is, zal die nooit goed rijden. Dat is ook zo met mij. Ik ben fysiek redelijk goed opgeknapt, maar mijn hersenen – dus de motor – zijn beschadigd. Daardoor zal ik nooit goed functioneren.”

Veel geroezemoes

Hoewel we in een rustig hoekje van de bibliotheek zitten, klinkt er een hoop geroezemoes op de achtergrond. Vandaag zijn er zo’n vijftien levende boeken te leen, en bijna elk boek is wel bezet. “Ik vraag altijd aan mensen waarom ze mij willen lezen”, zegt Walter. “De leukste vraag die ik heb gehad, is hoe ik mijn vrouw heb ontmoet. ‘Want’, zeggen mensen dan, ‘je hebt een hersenbeschadiging, maar je hebt wel twee kinderen.’ Dan antwoord ik: ‘Mijn hersens zijn beschadigd, maar de rest doet het nog goed. Haha!’”

De twintig minuten vliegen voorbij; voor we het weten staat Titia weer voor onze neus. “Nog tien minuten erbij”, zegt Walter. En Titia laveert weer tussen de tafeltjes en stoelen terug naar de ‘boekenkast’, de tafel waar de levende boeken koffiedrinken of bijkomen van een gesprek.

Visitekaartje

Is Walter een populair boek? “Afgelopen week in Barneveld ben ik één keer gelezen. Dat is nog nooit voorgekomen. Meestal zijn er op één middag wel vijf of zes lezers. Maar ik ben het meest trots als mensen me bedanken en zeggen dat ze een andere kijk hebben gekregen op niet-aangeboren hersenletsel. Ik heb er jarenlang niet bij gehoord – en soms nog steeds niet. Hier ben ik een van de boeken, en kiezen lezers mij uit om mijn verhaal te horen. Dat doet me goed.”

Opnieuw duikt Titia op. Het is tijd om afscheid te nemen, maar niet voordat Walter een foto van ons heeft gemaakt. “Voor op mijn website”, licht hij toe, en hij duwt me zijn visitekaartje in de hand.

Al zijn er een paar die meer begrip krijgen, dan is mijn dag al geslaagd

Uit een sekte gestapt

Als Monique hoort dat Visie er vandaag ook is, veert ze op. “Dat blad ken ik wel”, zegt ze. Ze is hier als lezer en heeft gekozen voor een paar boeken waar ze nog niet zoveel van weet. “Die gaan over onderwerpen die ik nou niet per se match met mijn christen-zijn”, zegt ze eerlijk. “Het thema ‘Open relatie’ bijvoorbeeld. Daarbij denk ik: waarom zou je daarvoor kiezen? Ik snap dat niet. Misschien dat een gesprek met iemand die een open relatie heeft, helpt om het beter te begrijpen.” Ze bezoekt niet voor het eerst de Living Library, al geeft ze toe dat ze het vandaag wel heel uitgebreid aanpakt, met drie boeken op haar lijstje. “Ik heb net iemand gesproken die uit een sekte is gestapt. Ook heel boeiend. Ik ben sowieso nieuwsgierig naar hoe mensen leven, dus ik zoek bewust deze contacten op.” Glimlachend: “Anders ga ik thuis toch maar zitten zappen.”

Vooroordelen doorbreken

“Het doel van Living Library is mensen met elkaar in contact brengen die elkaar normaal gesproken niet zo snel zouden spreken”, zegt coördinator Martijn Bergsma als we even in de hal staan. “We willen daarmee discriminatie tegengaan en vooroordelen doorbreken. Al is dat best wel formeel geformuleerd. Het gaat ons erom: klopt het beeld wel dat we hebben van de ander? Over het algemeen hebben mensen leuke gesprekken en leren ze ervan. Dat is het belangrijkste.”

Living Library wordt bijna elke zaterdagmiddag in een andere plaats georganiseerd. Een paar dagen van tevoren zet Martijn de beschikbare boeken op social media. “Altijd onder voorbehoud natuurlijk, want soms zijn mensen ziek of kunnen ze toch niet.”

‘Allemaal verslaafden en alcoholisten’

Het volgende boek dat ik besluit te lenen, gaat over dakloosheid. Bernard (54) leefde een aantal jaar geleden in een tentje in de polder, omdat hij na zijn scheiding geen woonruimte kon vinden. Omdat ik nooit zo goed weet hoe ik daklozen moet benaderen en wat ik hun wel en niet moet geven, steek ik mijn licht bij hem op. Bernard leefde een jaar lang zonder dak boven zijn hoofd en was dan ook de koning te rijk toen hij uiteindelijk een betaalbare woning kreeg aangeboden. Kon hij niet bij vrienden of familie terecht? “Jawel,” zegt hij, “maar na een tijdje ga je elkaar in de weg zitten. Ik koos er daarom na drie maanden voor een tent aan te schaffen en in de polder te gaan wonen. Ik wilde niets hebben van andere daklozen en ging bijvoorbeeld niet naar de opvang. Ik dacht: daar zitten allemaal verslaafden en alcoholisten. Al was dat ook een vooroordeel, hoor.”

Zijn ergste ervaring in die tijd? “Eenzaamheid”, zegt hij direct. “Ik heb in dat jaar niemand gezien. Mijn leefwijze hield ik verborgen voor de mensen, ik wilde voldoen aan het ideaalbeeld dat de maatschappij van je heeft. Als je mij in die tijd in Nijmegen zou hebben zien rondlopen, zou je me niet herkend hebben als dakloze.”

Eyeopener

Bernard doet voor de eerste keer mee met Living Library en het bevalt hem tot nu toe goed. De meerderheid van de Nederlandse bevolking moet niets hebben van daklozen, zegt hij. Daar wil hij verandering in brengen, en hij merkt nu al dat zijn verhaal voor mensen een eyeopener is. “Jij bent vandaag mijn derde lezer en iedereen verlengt het gesprek met tien minuten. En dan nog is een half uur heel kort natuurlijk. Ik kan maar een heel klein stukje van mijn ervaringen vertellen.”

Nazorg

Als ik mijn boeken uit heb, vul ik aan een tafel verderop in de bibliotheek een digitaal evaluatieformulier in. Met vragen als: Welke boeken heb je gelezen? Heb je er wat van geleerd? Zou je het aanraden? “Het is goed voor de organisatie om wat feedback te krijgen”, licht de man toe die me een tablet aanreikt. Hij is voor de eerste keer betrokken bij Living Library, maar hij weet wel dat er soms nog even behoefte is aan een gesprek. “Soms komen er herinneringen bij mensen boven en willen ze nog even doorpraten. Dat mag bij mij.”

Dat is dan weer het verschil met een écht boek: bij de levende bibliotheek is er zelfs aan nazorg gedacht.