Deze Grote Vriendelijke Reus heet Christoffel. Dit is zijn bijzondere verhaal.

De woeste baard, de vermoeide blik in de ogen van Christoffel en het vreemde, ronde voorwerp dat het kind op de schouder vasthoudt, het is allemaal pas echt goed te zien als je – staand voor het reusachtige kunstwerk in museum Catharijneconvent  - je hoofd in je nek legt en je ogen samenknijpt. Het beeld is namelijk zo’n 3,5 meter hoog en lijkt op alles wat er in de museumzaal gebeurt neer te kijken.

Een reus uit Kanaän

Christoffel is de beschermheilige van de reizigers, maar waarom precies? Er gaan verschillende verhalen over zijn leven van Sint Christophorus, maar het verhaal dat in de 13e-eeuwse Legenda Aurea staat opgetekend, is misschien wel het meest bekend.

Bij aanvang van het verhaal heeft de reus Christoffel nog een andere naam: Reprobus. Deze reusachtige figuur komt uit Kanaän en wil graag de machtigste heerser op aarde dienen. Om dat doel te bereiken, gaat hij in dienst bij een koning, maar Reprobus ontdekt dat deze heerser bang is voor de duivel. Die moet dus nog machtiger zijn dan de heerser die hij nu dient, daarom besluit hij in dienst te gaan bij de duivel.

Veerman van Christus

Terwijl hij voor de duivel werkt, komt hij erachter dat die op zijn beurt bang is voor Christus. Reprobus verlaat zijn duistere heerser en gaat op zoek naar Christus, díe wil hij dienen. Op zijn reis ontmoet hij een kluizenaar, die hem adviseert om veerman te worden bij een verraderlijke rivier, waar veel mensen tijdens de oversteek verdrinken. Met zijn lengte en kracht kan hij Christus dienen door mensen veilig op zijn schouders naar de overkant te brengen. Misschien, zo hoopt de kluizenaar, zal Christus zich dan op een dag aan Reprobus openbaren.

Jarenlang voert de sterke reus zijn nederige taak uit. Op een nacht staat er een kind aan de oever van de rivier, die Reprobus om hulp vraagt bij de oversteek. De reus neemt het kind op zijn schouders, maar merkt dat bij iedere stap die hij zet, het kind zwaarder wordt. Zwoegend en worstelend tegen de sterke stroming en het enorme gewicht, bereikt hij de overkant. Daar vertelt het kind wie hij werkelijk is: Christus. Reprobus heeft Jezus op zijn schouders gedragen, en daarmee het gewicht van de zonden van de wereld.

Daarop krijgt hij een nieuwe naam: Christophorus of Christoffel, dat ‘Christusdrager’ betekent. Daarna blift hij niet bij de rivier, maar gaat naar Lycia om de bevolking te bekeren tot het christendom. Dat moet hij uiteindelijk met de dood bekopen.

Beschermer van de reizigers

In de Middeleeuwen was Christoffel ontzettend geliefd, hij was immers de patroonheilige van de reizigers en pelgrims. In die tijd was reizen een heel gevaarlijke bezigheid, waar je wel wat extra bescherming bij kon gebruiken. Bovendien was Sint Christophorus ook een van de Veertien Noodhelpers, heiligen die je kon aanroepen als je je in een noodsituatie bevond. Men geloofde namelijk dat wanneer je een afbeelding van Christoffel had gezien, je die dag niet onverwachts zou sterven. Sterker nog, in de Legenda Aurea staat zelfs dat iedereen die Christoffel ziet die dag door geen zwakheid wordt overvallen.
Je kunt je voorstellen waarom Christoffel een van de meest verbeelde heiligen in Middeleeuwse kerken is. Vaak zien we een beeltenis van hem bij de uitgang van de kerk, of op de buitenmuur.

Een nederige reus

Het beeld in het Catharijneconvent met al z’n prachtige details  is rond 1525 gemaakt door Renaissance-kunstenaar Henrick Douwerman en was voor eeuwen onderdeel van het kerkinterieur van de Sint-Maartenskerk in Oud-Zevenaar. Destijds had het beeld nog rijke kleuren: de mantel van Christoffel en het tuniekje van het Christuskind waren rood, de binnenkant van de mantel en de wereldbol die het kind in z’n handen houdt, waren koninklijk diepblauw. Op de schilden aan de onderkant, gedragen door engelen, waren de wapens te zien van de hertogdommen Kleef-Mark en van Jülich-Berg, waar de parochiekerk deel van uitmaakte. Maar ook zonder die schitterende kleuren en wapenschilden weet het beeld te overweldigen.

De heilige Christoffel is inmiddels verbannen van de katholieke heiligenkalender, want of hij echt bestaan heeft wordt door de kerk ernstig in twijfel getrokken. Het maakt me eigenlijk niet uit, want het verhaal raakt me door de nederigheid en het geduld waarmee de reus diende, nog voor hij Christus zelf had ontmoet. Wat een voorbeeld!

Als ik in het museum ben loop ik altijd even langs ‘m heen, geef hem een knipoog en herinner me zijn grootse verhaal. En toegegeven: een beetje extra bescherming vervolgens op mijn reis naar huis kan in deze onzekere tijden óók geen kwaad.

Christoffel staat in de refter van museum Catharijneconvent in Utrecht, de foto van het beeld hierboven is van Robin de Heer. De bovenste afbeelding is van een schilderij van Konrad Witz, gemaakt omstreeks 1435. 

De Zeeuwse volkszanger Broeder Dieleman liet zich inspireren door het verhaal van Christophorus en schreef er dit liedje over: