Dit zijn de symptomen van een winterdepressie (en tips hoe daarmee om te gaan)

Als kind ging Gineke Groeneveld (56) al regelmatig naar haar moeder en zei: ‘Mam, ik ben niet altijd blij.’ “Zij wist ook niet wat het was. Je weet ook niet beter, je denkt dat iedereen zo is,” vertelt Gineke. Jaren later wordt de diagnose depressie gesteld. Het verklaart waarom ze zich vaak somber en neerslachtig voelt. Door antidepressiva knapt ze op.  

Toch merkt ze dat de depressieve klachten terugkomen zodra de R in de maand komt. “Slaperig zijn, niet wakker kunnen worden ’s ochtends,” beschrijft ze haar klachten. “Ik was de hele dag moe en had geen concentratie om mijn werk te doen, was down en had een kort lontje. Ik was boos op mezelf en veel sneller emotioneel.” Als ze thuiskomt uit haar werk, valt ze vaak op de bank in slaap, om de volgende ochtend om zes uur wakker te worden met een uitgeput gevoel.  

Diagnose winterdepressie 

Een artikel uit Eva over winterdepressie is voor haar een eyeopener. Daarin werd geschreven over een lichtlamp, herinnert Gineke zich. “Ik heb meteen een afspraak gemaakt bij de huisarts. Hij zei: ‘jij komt voor die lamp’. Hij was op de hoogte van mijn depressie en zijn vrouw had het artikel ook gelezen.” Ze wordt doorverwezen naar een psychiater in het ziekenhuis, die haar vermoeden bevestigt: ze kampt met een winterdepressie. De zorgverzekering vergoedt een dure lichtlamp, die speciaal is ontwikkeld tegen winterdepressie. “Begin september, als de zon nog wel schijnt, begin ik ermee. Anders ben ik namelijk te laat.” Een winterdepressie heeft niet zozeer te maken met een gebrek aan zonlicht, maar met de lengte van de dagen.  

Gineke gebruikt de lamp vijf dagen achtereen, laat er dan een weekend tussen, en vervolgens opnieuw vijf dagen achtereen. “Er komt heel wit licht uit. Eigenlijk merk je al heel snel verschil, je bent weer ‘opgeladen’.” Vlak voor de kerstdagen doet ze nog een kuur. In maart herhaalt ze dat, ‘om nog even door april heen te komen’. De lichtlamp heeft effect. “Ik merk dat ik veel meer energie heb. En als het minder goed gaat, is het vooral mijn man die dat opmerkt. Hij zegt dan: ‘Is het geen tijd voor de lamp?’” Dat het een kunstmatige oplossing is, daar heeft ze geen moeite mee. “In landen als Noorwegen, Zweden en Finland kampen mensen ook met een winterdepressie, juist omdat de dagen daar korter zijn. Dan helpt zo’n lamp echt wel. Iemand met diabetes heeft insuline nodig, ik heb dit nodig. Het helpt mij ook om boven de verwachtingen van mensen te gaan staan: dan heb ik maar minder energie.”  

Hoe verder van de evenaar, hoe groter de kans op seizoensgebonden stemmingsstoornissen

Emmeline Backhuys, waarnemend huisarts in de regio Rotterdam, heeft stage gelopen in Finland en vervolgens in Nederland onderzoek gedaan naar het effect van lichttherapie. “In Finland zag ik dat het heel laat licht en vroeg donker werd. Dat doet wat met mensen. In de Scandinavische landen zijn de zelfmoordcijfers hoog in de wintermaanden. Hoe verder je van de evenaar zit, hoe groter de kans op seizoensgebonden stemmingsstoornissen. Oftewel: winterdepressie.”  

Toen Backhuys terug was in Nederland, vroeg een hoogleraar haar om onderzoek te doen naar de invloed van de lichtlamp op een seizoensgebonden depressie. Het was niet eenvoudig om dat effect aan te tonen, omdat er binnen de psychiatrie geen keihard bewijs is of een bepaalde therapievorm effect heeft: mensen vullen zelf vragenlijsten in over hun stemming. “Er is wel een effect, maar je kunt het kunt het nooit voor iedereen hard maken. Dat maakte het ingewikkeld.”  

Symptomen winterdepressie 

Als de dagen regenachtig en donker zijn, hebben we er allemaal wel eens last van: de winterblues. Maar dat is niet hetzelfde als een winterdepressie, legt Backhuys uit. “Wat je ziet bij mensen met een winterdepressie, is dat ze echt niet meer functioneren omdat hun bioritme op hol geslagen lijkt te zijn. Ik heb patiënten gezien die met hun rapport in de kerstvakantie altijd op ‘zitten blijven’ zaten, en ook mensen die vanuit een soort instinct gaan overwinteren in Spanje. Er zijn er ook die elk jaar in november ontslagen worden.”  

Waarom de een wel een winterdepressie heeft en de ander danst in de regen, is niet duidelijk. Het is niet erfelijk bepaald en ook komt het net zo vaak voor bij mannen als bij vrouwen. De symptomen van een winterdepressie zijn dan ook anders dan die van een winterdip, of een normale depressie. “Het gewicht neemt toe, we zien snoepbuien en een enorme craving naar koolhydraten.” Koolhydraatrijk voedsel heeft vervolgens weer invloed op de aanmaak van serotonine, een hormoon dat de voorloper van het slaaphormoon melatonine is. “Binnen de hersenen wordt serotonine omgezet in melatonine. Door voldoende zonlicht wordt dat afgebroken. Is dat niet aanwezig, dan heb je een overvloed aan melatonine.” Dat verklaart waarom mensen met een winterdepressie vaak extreem moe en futloos zijn.    

Lichtlamp 

Toch wordt een winterdepressie weinig serieus genomen, door zowel de medische wereld als de omgeving. “Mensen voelen zich niet gehoord. We kunnen er ook weinig mee, behalve lichttherapie aanbieden.” De lichtlamp tegen winterdepressie raakte in de jaren negentig in zwang. “Koop niet meteen zo’n lamp, maar kijk of het via de verzekering vergoed kan worden. Verdiep je erin, lees er boeken over”, zegt Backhuys.  

Besluit je tot de aanschaf van een lichtlamp, dan is gebruik in de ochtend het meest effectief. En neem dan wel een echte lamp, geen schemerlamp of een zonnebankkuurtje. “2500 lux is tenminste nodig om voor twee uur effect te hebben. Hoe dichter het licht op je oog, hoe korter de therapie. Het ultraviolet licht is daar uitgefilterd, dus het is niet slecht voor de ogen.”  

Hoewel antidepressiva kunnen helpen, is Backhuys zelf geen voorstander van de poeders en de pillen. “Probeer naast de gebruik van de lichtlamp ook om elke dag te wandelen. De zeer ernstige gevallen van een (winter)depressie zien wij als huisartsen wel terug op het spreekuur.”  

Als je ‘slechts’ last hebt van een winterdip, adviseert zij vooral om erop uit te gaan. “Ga naar buiten, het is goed om te bewegen. Als je twee keer een kwartier wandelt als de zon schijnt, vang je twee vliegen in een klap.” 

Foto: Gineke