Arjan Dwarshuis over zijn populaire Vogelspotcast

Hoe is de Vogelspotcast ontstaan? 
‘’Gisbert kan absoluut niet koken, maar bemoeit zich er wel mee. Als ik één seconde niet oplet, heeft hij ineens een snuf komijn door het eten gedaan. Dan geef ik hem een uitbrander en gieren we van het lachen. We hebben veel lol samen. Zodoende zeiden we weleens grappend tegen elkaar dat we onze eigen talkshow moesten beginnen op YouTube. ‘Jij kookt en dan ga ik me ermee bemoeien,’ zei Gisbert.

Ondertussen ging mijn werk als vogelaar steeds beter en vestigde ik een wereldrecord vogels spotten. Gisbert vindt het leuk om dingen te maken en maakte de succesvolle podcast Dat kan mijn nichtje ook. Dat bracht hem op het idee om samen deze podcast te beginnen. Ik als vogelkenner en hij als leek.

Gisbert is timide en kan goed luisteren. Ik ben juist wat gejaagd en sneller geagiteerd. We hebben een goede chemie. De podcast deelden we tijdens de eerste lockdown. Mensen konden weinig anders doen dan naar buitengaan en vogels kijken. Inmiddels hebben we een trouwe achterban met veel luisteraars.’’

Op je site omschrijf je vogels als ‘feathered wonders’. Als vogelaar zie je de schoonheid van de natuur van heel dichtbij. Alle details. Geloof jij in een schepping?
‘’Ik zie hoe waanzinnig mooi vogels in elkaar zitten. Een jonge vogel met van die prachtige okergele veren die fantastisch kleurt bij een geel esdoornstruikje met rode besjes erbij. Dat helpt de vogel om niet op te vallen, maar het is ook ontzettend mooi. Die schoonheid ontgaat mij zeker niet, maar ik ben niet gelovig.

De natuur is evolutionair ingespeeld op de omgevingsomstandigheden. Compleet in harmonie. Ik geloof wel dat er een drijvende kracht zit achter al dat moois dat je van de buitenkant ziet. Dat kan je moeder natuur, evolutie of schepping noemen.’’

Heb je weleens gehuild tijdens het vogel spotten?
‘’Dat was bij het zien van de diadeemplevier op een enorme hoogte in de Peruaanse Andes. De diadeemplevier is een hele zeldzame steltloperachtige die alleen in Hoogveenmoerasjes ver boven de boomgrens in de Andes leeft. Ik was met een paar vrienden en een gids helemaal omhoog gereden. In anderhalve dag gingen we van zeeniveau naar ongeveer vijf km hoogte.Ik was gesloopt door de hoogteziekte. Futloos en kotsmisselijk. Ik kon bijna niet meer mijn hoofd boven het autoraampje tillen.

Op een gegeven moment ontdekte onze gids de diadeemplevier. Mijn vrienden stonden al bij de telescoop. Ik hing tussen de gids en een vriend in. Zo hebben ze mij naar die telescoop gebracht, ondertussen spuugde ik over mijn eigen schoenen. Met mijn laatste krachten keek ik door de telescoop en zag die zeldzame vogel. Ja, toen werd het me te veel en heb ik lopen grienen als een kleuter,’’ vertelt Arjan met een lach in zijn stem. ‘’Maar’’, zo voegt hij er snel verklarend aan toe: ‘’Door de hoogte had ik ze ook niet meer allemaal op een rijtje.’’

Om het gesprek daarna weer gauw naar zijn favoriete onderwerp te brengen. ‘’De diadeemplevier is echt een waanzinnig mooie vogel, je moet hem maar even googelen.’’

In hoeverre heeft het vogel spotten jouw kijk op het leven veranderd?
''Filosofisch: dat je ziet dat we als mens de natuur verzieken. Vanmorgen liep ik in de duinen van de Kennemerduinen en daar vlogen in totaal wel twintigduizend vinken en een stuk of veertigduizend spreeuwen. Zo’n zestigduizend vogels die mij voorbijvlogen. Nietig en een beetje waardeloos voel ik me op zo’n moment.
Als vogelaar zie ik de effecten van onder andere klimaatverandering op vogels. Dat is confronterend en beïnvloed in mijn kijk op de wereld. Waarom zijn wij als mens als enige op aarde druk bezig met onze wereld om zeep te helpen terwijl de natuur zo perfect werkt?

Op persoonlijk vlak heeft deze hobby me veel gebracht. Ik heb er mijn werk van kunnen maken. En mijn vriendin heb ik ontmoet tijdens een televisieprogramma over vogels. Zij is bioloog en vogelonderzoeker. Wij hebben het de hele dag over vogels natuurlijk.’’

Wat merk jij als vogelaar van de klimaatverandering in Nederland?
''Ik zie dat sommige vogelsoorten verdwijnen en dat de vogelmigratie veranderd. Bepaalde vogels komen veel later voorbij of vogels die je normaal gesproken niet in Nederland ziet, komen nu wel naar ons land. Het zeewater in de Noordzeebekken warmt op, daardoor verdwijnt een bepaald soort zoöplankton naar kouder water. Dat plankton is weer het belangrijkste voedsel voor zandspiering (een klein aalachtig visje), de voedselbron voor zo’n beetje al het leven in de Noordzee.

Met name zeevogels zoals de papegaaiduikers eten dat visje. Nu is er te weinig voedsel voor ze. Daarnaast zorgt klimaatverandering ook voor heverige stormen waardoor het in het onstuimige water lastiger is om voedsel te vinden voor de vogels. Dus er is minder voedsel én het is lastiger te vinden voor vogels.

Een ander voorbeeld: in april en mei was de grond op sommige plaatsen zo kurkdroog in Nederland dat de grutto daar geen voedsel in kon vinden. Samengevat: de effecten van de klimaatverandering op vogels in Nederland zie je overal. Ik maak me grote zorgen om de toekomst.’’

Wat kunnen we doen om de vogels te helpen?
''Je kunt onder andere je tuin anders inrichten. Trek de tegels eruit en creëer een groene tuin. Zorg dat de planten in je tuin biologisch zijn. Kies voor kruiden, planten en gras die van nature in Nederland voorkomt.

Vogels zijn het meest afhankelijk van een rijke biodiversiteit, dus van veel verschillende insecten en planten. Leg een groen dak op je schuur, daarmee kan je voor veel biodiversiteit zorgen. Denk goed na over de producten die je koopt. Er zijn bijvoorbeeld zuivelmerken van boerenbedrijven die zich inzetten voor de weidevogels.

Verder kun je nadenken over jouw manier van reizen. Ik heb zelf ook te veel gereisd en ben bezig om dat te compenseren. Geen enkel mens is heilig, maar denk wel na over duurzamere keuzes. En het allerbelangrijkste: stem op een politieke partij die het belang van biodiversiteit inziet en echt werkelijk iets wil doen tegen klimaatverandering. Daarmee kun je de grootste winst behalen.’’

Stel: je wil gaan vogel spotten, maar je hebt helemaal geen ervaring. Hoe en waar begin je?
‘’Begin dichtbij huis. Je hoeft niet gelijk op zoek naar paradijsvogels in Papua Nieuw Guinea. Vanaf mijn balkon in Amsterdam heb ik 101 verschillende vogelsoorten waargenomen. Ik heb niet eens een tuin, dus moet je je voorstellen. Begin met het bestuderen en leren kennen van de ‘normale’ vogels. Dan gaat het je vanzelf opvallen als er een keer iets anders tussen zit.

Je komt altijd wel iets onverwachts tegen daar krijg je een adrenalinekick van

Meer dan een goede verrekijker heb je niet nodig. Eentje die acht tot tienmaal vergroot.
Daarmee kun je de details in het verenkleed zien die je nodig hebt om vogels te herkennen. Tegenwoordig kun je allerlei apps downladen waar je alle vogelsoorten en vogelgeluiden in kunt vinden. De tuinvogel-app van de Vogelbescherming is een fijne instap-app om mee te beginnen.

Het leukst is om er onbevangen in te stappen. Om nog niet te veel weten en zelf te ontdekken. Je gaat naar buiten, je zintuigen worden geprikkeld en dan kom je altijd wel iets onverwachts tegen. De kick van het onverwachte, daar word je gelukkig van.’’

In jouw boek Zomergasten, doortrekkers en overwinteraars tip je de beste vogelkijkplekken. Wat zijn volgens jou de mooiste plekjes in Nederland?
‘’De Waddenzee en de Waddeneilanden zijn een van de meest vogelrijke gebieden van Europa. Misschien zelfs wel ter wereld. Vliehors op Vlieland, de Boschplaat op Terschelling of de Slufter op Texel zijn echt plekken van internationale allure. Ik kan je ook aanraden om naar het Biesbosch te gaan als je wat hoopvoller wilt worden over de toekomst van de natuur, want daar hebben ze echt enorme positieve stappen gezet op het gebied van natuurontwikkeling en waterhuishouding.’’

Danspasjes, het verzamelen van spulletjes, sommige vogels trekken alles uit de kast om een partner aan te trekken. Welke vogel is volgens jou het meest romantisch?‘’Romantiek is door de mens bedacht. Het gedrag van dieren is allemaal instinct.Wij mensen projecteren onze menselijke emoties op dieren. Bij katjes die spinnen denken we dat ze het gezellig bij je vinden. Maar dat katje zoekt gewoon warmte en wil eten van je. Wij denken dan dat er een bepaalde emotie achter zit, maar dat is niet zo.’’

Maar het kan natuurdocumentaires wel leuk maken, toch?
‘’Ik vind dat je misleidt wordt als menselijke emoties op een dier worden geprojecteerd.
De wilde stad is een populaire documentaire en wordt vanuit het perspectief van de kat verteld. Op een gegeven moment waarschuwt de kat eendjes voor de ‘enge meeuwen’ die kuikens opeten. Daardoor krijgen kinderen het idee dat meeuwen slecht zijn en katten goed. Terwijl alle meeuwensoorten op de rode lijst van bedreigde diersoorten staan. Katten eten jaarlijks achttien miljoen wilde vogels op in Nederlamd, dat is een voorzichtige schatting.

Zo kan een bepaald diersoort in een verkeerd daglicht worden gezet. Ik vind dat filmmakers en documentairemakers daar rekening mee moeten houden. Je krijgt anders een verkeerd beeld van de werkelijkheid. Ik ben nu zelf een natuurdocumentaire aan het maken (Nederland, waterland, vogelland)  en daar krijg je de natuur te zien zoals het is.’’

En die paradijsvogels die zo leuk hun best staan te doen voor een partner dan?
''Dat heet seksuele selectie. In Papoea-Nieuw-Guinea is een diepe waterstrook tussen Bali en Lombok, de Wallacelijn, daar ten oosten leven bijna bijna geen op vogels jagende- landzoogdieren. Daardoor kunnen de vogels in alle kleuren en soorten door evolueren. Dan krijg je survival of the sexiest. Het mannetje met de mooiste veren die het meest uitbundigst danst kan het makkelijkst een vrouwtje krijgen, maar dat heeft niks te maken met ‘kijk mij nou leuke dansmoves hebben.’’’

Wat weten maar weinig mensen over vogels?
‘’De manier waarop vogels kunnen navigeren, dat is echt niet normaal. Een boerenzwaluw van slechts veertien gram vliegt ieder jaar naar Zuid-Afrika en weer helemaal terug naar Nederland. Feilloos weet hij elk jaar weer dezelfde boerderij-schuur terug te vinden om zijn nestje te maken.’’

Vogels zijn een soort supergeavanceerde vliegmachines

In Arjans stem klinkt enthousiasme. ‘’Het is nog deels een mysterie, maar recentelijk is er ontdekt hoe vogels kunnen navigeren. Er is het cryptochroom-4 eiwit in het netvlies van roodborstjes ontdekt dat sterk reageert op magneetisme. In feite hebben roodborstjes een ingebouwd kompas in hun oog waarmee ze het magnetische noorden kunnen visualiseren.’’

Arjan sluit het interview af met woorden van bewondering. ‘’Vogels zijn een soort supergeavanceerde vliegmachines die op elk vlak meer kunnen dan wij. Ze zijn perfect in harmonie met de natuur.  Ieder jaar weer maken ze een enorme reis van het noorden naar het zuiden en komen dan weer terug. En dat is zoiets wonderschoons.’’

Zomergasten, doortrekkers en overwinteraars -Nederland, vogelland in vier seizoenen, Arjan Dwarhuis, J.M. Meulenhoff, 256 blz, €24,99

De Vogelspotcast is te beluisteren via de bekende streamingsdiensten

Fotocredits: Friso Boven