Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Floris Alkemade: ‘Het intrigeert me hoe Jezus in zijn Bergrede radicaal tegen allerlei overtuigingen ingaat’

Architect en voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade laat zich inspireren door de Bergrede van Jezus voor zijn Amersfoortse Bergrede. Die spreekt hij aanstaande woensdagavond uit. Zijn frisse duik in de beroemdste preek van Jezus levert een radicale nieuwe interpretatie op. Christine vroeg hem alvast naar wat inzichten die hij gaat meegeven.

Deel:

Op uitnodiging bent u de Bergrede gaan lezen. Is de Bijbel een boek waar u vaker induikt?

‘Op de kloosterschool waar ik als tiener naartoe ging, leerde ik veel Bijbelse verhalen. Die verhalen draag ik altijd bij me. Nu ben ik weer de letterlijke tekst gaan lezen en dat is fascinerend. Het intrigeert me hoe Jezus in zijn Bergrede radicaal tegen allerlei overtuigingen ingaat. Daarin zit voor mij de aanleiding voor een radicaal andere interpretatie ervan.’

In die Bergrede vallen u twee thema’s op: begeerte en gerechtigheid. Mijn associatie met begeerte is niet heel positief. Ik denk aan snelle behoeftebevrediging voor mijzelf. Verlangens, impulsen, meer willen. Dat ziet u anders. Hoe dan?

‘Juist door het te koppelen aan de gerechtigheid. We leven in een tijd van snelle behoeftebevrediging ten koste van alles, mogelijk gemaakt door tech-reuzen zoals Amazon en AliExpress. Er is geen rem tussen wat we willen en de flitsbezorging. Dat gaat letterlijk ten koste van alles, de planeet steunt en kreunt eronder. We hebben allemaal intuïtief het idee: die begeerte klopt niet, onderdruk je verlangens. Maar het probleem zit niet in wat we willen, maar in dat we onze begeerte niet aan gerechtigheid koppelen. In elk verlangen zit het streven naar iets beters, zeg ik in mijn rede. Dat is een ongelofelijk krachtige motor die we kunnen inzetten, ook om iets in positieve zin te veranderen. 

Gerechtigheid gaat over het solidariteitsbeginsel: de rechtvaardige verdeling van lasten. Elke vorm van verduurzaming is gerechtigheid. Hoe je je leven vormgeeft, hoe je produceert en consumeert, zonder een spoor van verwoesting achter te laten. Ook dat is solidariteit. Nu nemen we alles wat we maar zouden willen en een ander mag het oplossen. Zodra je verduurzaming gaat koppelen aan begeerte en gerechtigheid, heb je het juiste domein van overwegingen in handen. Dat is het leuke aan deze tijd, de vragen zijn zeldzaam relevant. 

Ik denk dat we op de kunst en de wetenschap kunnen bouwen, daar zit de verbeeldingskracht en het andere verhaal. Zij kunnen ons helpen na te denken over de noodzakelijke verandering.

Alles wat met begeerte te maken heeft, is door techbedrijven naar hen toegetrokken. Ik noem het een soort palliatieve sedatie: in de echte wereld valt de boel uit elkaar en ondertussen vertoeven wij aangenaam verdoofd in een virtuele wereld. 
Wij moeten een grote verantwoordelijkheid nemen. Ik denk dat we daarin op de kunst en de wetenschap kunnen bouwen, daar zit de verbeeldingskracht en het andere verhaal. Zij kunnen ons helpen na te denken over de noodzakelijke verandering.’

In de aankondiging van de Bergrede die u gaat uitspreken, lees ik: Wat willen we echt? Goede vraag, want wat is ons diepste verlangen? 

‘Je wilt altijd onderdeel uitmaken van een gemeenschap. Van betekenis zijn voor andere mensen. Als rijksbouwmeester heb ik vele mensen ontmoet en daardoor werd ik alleen maar optimistischer. Hoe betrokken iedereen op zoek is naar: hoe kunnen we het beter gaan doen? Er wordt vaak gesprokene over een individualistische maatschappij, maar dat is niet het juiste beeld. Mensen zijn op zoek naar wat zij kunnen doen. We moeten alleen nog zoeken naar het juiste verhaal, zoeken naar een vorm en context.’ 

En komt dat verlangen overeen met wat we als mensen nodig hebben? En wat deze tijd nodig heeft? 

‘Dat is waar de Bergrede ook over gaat. Het besef dat in die eerste laag – dat platvloerse verlangen – nog geen gerechtigheid zit verwerkt. Iedereen hunkert naar een manier van leven waarin al die belangrijke zaken worden opgelost: klimaatverandering, voedselproductie, woontekort. Hoe zetten we onze kennis, maar ook onze verbeeldingskracht, in om juist daar onze begeerte op te richten? De afstand tot die aanpak is echt niet onvoorstelbaar groot. Wat er op het spel staat is wel onvoorstelbaar groot. Het is van belang dat we ons een zinvolle verandering voorstellen.’

U ziet een interessante parallel tussen de Bergrede en het scheppingsverhaal. Volgens u hongerde Eva, de eerste vrouw volgens de Bijbel, ook naar gerechtigheid en at zij daarom van de boom van goed en kwaad. U noemt haar een moedige en wijze vrouw, terwijl zij door de eeuwen heen juist is afgeschilderd als degene die ons in het verderf heeft gestort. Wat maakt dat u haar moedig vindt? 

‘Eva beseft intuïtief dat geen enkel aards paradijs van waarde is zonder de kennis van goed en kwaad. Ik ben het verhaal opnieuw gaan lezen met die blik: Adam had niet het besef van zijn verantwoordelijkheid, en Eva wel. Kijkend naar onze tijd: met al onze welvaart leven we weer in een aards paradijs, maar wat eraan ontbreekt, is ook nu weer de kennis van goed en kwaad. Daardoor klopt het hele systeem niet. We moeten een voorbeeld nemen aan Eva. Waarvoor zet je je leven op het spel: eeuwig leven of kennis van goed en kwaad?’

Dat is hoe ik de Bergrede lees: er zijn zoveel overtuigingen alleen gebaseerd op hoe we het altijd hebben gezien. Dat eens goed opschudden kan helemaal geen kwaad.

Heeft u een voorbeeld uit uw eigen leven of werk waaruit blijkt hoe dat werkt: je eigen begeerte door verbeelding op het spoor van gerechtigheid zetten?

‘Ik ben architect en ontwerper en in die wereld probeer ik te denken vanuit de vraag: kunnen we problemen als kracht inzetten? We moeten nu veel woningen bouwen. Dat betekent: minder open ruimte, minder natuur, meer CO2-uitstoot, want het moet snel, dus gebruiken we beton. En beton veroorzaakt 9% van de totale CO2-uitstoot in de wereld. Kan niet anders, wordt er dan gezegd. 

Maar vanuit verbeeldingskracht kun je zeggen: na de Tweede Wereldoorlog is hout uit onze woningbouw verdwenen, terwijl hout juist CO2 opslaat. Je kunt het geweldig prefabriceren en het is zo licht dat je het boven op de bestaande woningblokken in de stad kunt leggen en je dus niet nog meer open ruimte in hoeft te nemen. Het werkt razendsnel, dus mensen hoeven er niet tijdelijk voor hun huis uit. Je kunt ook andere woonvormen aanbieden in vergrijzende gebieden. En zo zie je hoe alles wat problematisch lijkt een mogelijkheid biedt voor een betere weg. In die noodzakelijke veranderingen kun je met duurzaamheid, dat samenvalt met gerechtigheid, op een ander spoor komen. 

Dat is hoe ik de Bergrede lees: er zijn zoveel overtuigingen alleen gebaseerd op hoe we het altijd hebben gezien. Dat eens goed opschudden kan helemaal geen kwaad. Mijn overtuiging is dat Jezus hamert op de noodzaak om andere inzichten toe te laten. Dat was toen nodig en nu ook. Overal liggen de antwoorden voor het oprapen: als we maar tot inzicht willen komen en verandering willen toelaten. 

Ik vraag me ook af hoe religie met deze vragen omgaat. Ziet ze daarin dezelfde verantwoordelijkheid? Want op welke manier je de Bijbel ook wilt lezen, alle verhalen gaan over verantwoordelijkheid nemen voor wat na je komt. Rentmeesterschap is meer dan ooit relevant en nodig.’ 

Oud-Rijksbouwmeester Floris Alkemade treedt in de voetsporen van Dirk de Wachter, Joris Luyendijk en Bas Heijne en spreekt op woensdagavond 23 maart om 20 uur de Amersfoortse Bergrede uit.
Er zijn nog beperkt kaarten beschikbaar. Die kosten 14,50 euro en zijn online verkrijgbaar via https://www.ticketkantoor.nl/shop/Bergrede-2022.
De Amersfoortse Bergrede vindt plaats in de Bergkerk, Dr. A. Kuyperlaan 2 in Amersfoort

Floris was afgelopen zomer ook te gast in VPRO Zomergasten. Hier bekijk je de aflevering in het kort:
https://www.youtube.com/watch?v=1deTAQfqcgE 

Geschreven door

Christine Raven

--:--