Waarom liefde het altijd moet winnen – wijsheid van woestijnvader Efrem de Syriër
Verstand en liefde zijn twee bijzondere krachten die samenkomen in de mens. Liefde leidt tot ongeremde overgave, de rol van het verstand is om berekenend te werk te gaan. Mattias leert meer over dit krachtenspel van dichter-theoloog Efrem de Syriër…
Verstand
- - -
Mijn verstand begon tegen mij te spreken;
rustig en streng sprak het, heftig in zijn vragen,
maar vriendelijk in zijn raadgevingen.
Ik moest vrees en ontzag tonen,
en niet te licht over God denken, niet weglopen,
omdat ik dacht dat ik te min was,
of onverschillig zijn.
Met zijn heftigheid weerhield het mij,
met zijn vriendelijkheid onderwees het mij:
‘Het is genoeg, zwakkeling,
stilzwijgend een offer van lof te brengen.’
- - -
BAM, die komt lekker binnen. Hierboven is duidelijk het verstand aan het woord. Het is streng, consequent en berekenend: God is van een andere orde dan de mens, en als gevolg daarvan hoor je ontzagvol stil te zijn voor de Allerhoogste. Het is een logische gevolgtrekking. Ons verstand heeft de kracht ons stil te zetten en na te laten denken, is bekijkend, berekenend, beredenerend en doordenkend. Dit klinkt misschien een beetje saai, maar het is niet per se negatief, want is dit berekenende en projecterende vermogen niet juist dat wat ons onderscheidt van dieren?
Liefde
- - -
De leer van de liefde nam mij gevangen
en maakte mij een leerling van haar woorden.
Zij zei dat ik mijn oren moest openen
om haar woorden in mijn geest te kunnen zaaien.
‘Let eens op de blinde Bartimeüs
die riep op de weg, volg hem na!
De menigte sprak harde woorden
om hem te laten zwijgen,
maar hij riep nog harder
en de Verlosser zag zijn moed en vertrouwen.
Hij stak zijn gedoofde lichten aan,
en Bartimeüs zag weer alle schepselen.
Gelukkig ben je, als je het gezicht
van de mens-geworden God ziet!’
- - -
De liefde denkt anders dan het verstand. Liefde zoekt innige nabijheid, geen beschouwende afstand. Zij bezit de kracht van onbezonnen overgave, moed. Ze gaat ervoor, geeft diepte en kleur aan het leven. Liefde tilt je op, laat je zonder angst balanceren op de rand van onzekerheid en zelfs springen, alles loslatend, hartstochtelijk grijpend naar wat niet te overzien is. Ja, liefde maakt blind en dat is prachtig, maar soms ook levensgevaarlijk. Ze is bedwelmend en geeft vertrouwen zonder voorwaarde.
De winnaar
In het krachtenspel van liefde en verstand, waarin beiden hun eigen belangrijk taak vervullen, moet uiteindelijk de liefde winnaar zijn, volgens Efrem. We moeten moedig zijn en met vertrouwen God durven aanroepen. Hoe onwaardig wij onszelf ook vinden, laat zijn liefde je in Gods armen drijven. Hoe gekunsteld en klunzig we ook doen, hoe gewond we ook zijn, laat de zuivere liefde overwinnen.
Hoe stortte de liefde haar stromen uit,
terwijl zij mij aan de Zoon deed denken!
‘De zondares kuste zijn voeten, Maria zalfde zijn hoofd,
daar was blinde overgave voor nodig.
Judas Iskariot was brutaal en sloeg Hem,
met een kus op de wang;
de schriftgeleerden en priesters bespotten Hem
en de Levieten ook;
als al hun onrecht zo misdadig zijn gang kon gaan,
hoeveel temeer kan jij dan gewoon je gang gaan,
als je God liefhebt!’
Lof zij U, dat ten slotte de zuivere liefde overwint!
- - -
Efrem de Syriër
Bovenstaande drie dichtverzen, over ‘het verstand en de liefde’, komen uit een van de vele lange gedichten van Efrem de Syriër. Waarschijnlijk heb je nog nooit van hem gehoord. Begrijpelijk, hij woont nogal ver weg, zowel qua tijd als qua plaats.
Daarom zijn leven in een notendop: rond het jaar 300 wordt hij geboren in Nibisis, een plek die nu op de Turks-Syrische grens ligt. Als 18-jarige laat hij zich dopen. Vanaf 338 mag hij preken in de kerk en omdat hij zijn preken vaak op zang zet, is hij meteen koorleider. Ook gaat hij aan de slag als dichter-bijbelleraar aan de theologische school in Edessa.
Een kleine veertig jaar lang onderwijst hij aan deze school. De laatste tien jaar van zijn leven woont hij noodgedwongen in Edessa. Op de vlucht geslagen voor de Perzen, die zijn geboortestad Nisibis hebben ingenomen. Bij Edessa leeft hij in een grot, net buiten de stad en schrijft vele gedichten, liederen en preken. Honderden studenten komen hem opzoeken, om van zijn wijsheid te ontvangen. In 373 sterft hij, op 9 juni.
De reikwijdte van Efrems gedichten en liederen is groot. Hij wordt ook wel de ‘ Cicero van Syrië’ en ‘Harp van de heilige Geest’ genoemd en is sindsdien nooit meer vergeten. Miljoenen gelovigen bidden nogsteeds een van zijn gebeden, dagelijks en tijdens de veertigdagentijd. Zonder twijfel is hij een van de grootste christelijke dichters. Daarom wordt Efrem op ikonen vaak schrijvend afgebeeld, aan een tafeltje. Sommigen zeggen dat hij meer dan drie miljoen regels heeft geschreven.
Efrem in Nederland
Hoe onbekend Efrem de Syrier voor velen is, er is één plek in Nederland waar hij springlevend is. Hiervoor moeten we naar het Oosten van Nederland, naar Glane, onder de rook van Enschede. Daar ligt het Syrisch-orthodoxe Klooster St. Ephrem de Syriër. De meeste mensen kennen Syrië alleen als oorlogsgebied, maar vergeet niet dat het een rijke cultuur heeft met een lange christelijke geschiedenis. Langer dan onze Nederlandse. Verbreed je blikveld en proef eens van dat rijke christelijke geloof, door daar de kerk of het klooster eens te bezoeken. Er kan zelfs letterlijk geproefd worden, van hun eigen kloosterhoning. Ik ben mijn eerste bezoek al aan het plannen.
Meer Efrem de Syriër:
Deze drie artikelen zijn een aanrader:
Geschreven door
Mattias Rouw
