Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Onderzoek: de hel lijkt een ‘slapende’ overtuiging

Word je bang of juist minder bang van je geloof? Otto Kamsteeg en Reinier Sonneveld vroegen Lazarus-lezers ernaar in een enquête. En geloof je in de hel?

Deel:

Afgelopen najaar vroegen Otto Kamsteeg en ik jullie naar het verband tussen geloof en angst. Zijn er bepaalde religieuze ideeën die mensen banger of juist minder maken?

We waren op deze vraagstelling gekomen, omdat we in de reacties op mijn voorlaatste boek Het vergeten evangelie dachten te merken dat veel mensen bang waren voor God, en met name dominees dat ook verdedigden als iets positiefs. Toen we deze vermoedens begonnen te delen in gesprekken met kennissen en vrienden, vond dat veel weerklank.
Ook merken we in de coachingsgesprekken die we voeren dat geloof niet alleen troost biedt, maar ook mensen stress bezorgt en dieper in de put kan duwen.

Onze berichten op Facebook hierover werden tientallen keren gedeeld, waardoor niet alleen vaste Lazarus-lezers de enquête invulden en de groep redelijk breed werd: maar liefst 551 mensen vulden alle vragen in.

De onderzochte groep is natuurlijk niet representatief. Er is een grote zelfselectie: vooral mensen die het thema ‘angst en geloof’ raakt, beginnen zo’n enquête in te vullen en halen ook het einde.

Toch zijn er wel interessante verbanden uit de data te halen die enkele voorzichtige conclusies rechtvaardigen. We hebben de resultaten doorgenomen met behulp van een expert in de statistiek en er zijn significante resultaten. Sommige hadden we verwacht, andere bepaald niet.

Evangelischen zijn angstiger dan PKN’ers

Iedereen kon invullen hoe angstig dan wel ontspannen zij zich voelden, op een schaal van 1 tot 5. (Daar bleek overigens een zwakte in de enquête, omdat 1 voor het meest angstig stond, waardoor sommigen in de war raakten. De uitkomsten zijn daardoor waarschijnlijk wat minder uitgesproken dan had gekund.)

Het was opvallend dat jongere mensen beduidend angstiger bleken dan oudere. Elke 10 jaar ouder is een halve punt minder angst een schaal van 1 to 5. Dat spoort met ander onderzoek. De reden die daarbij vaak gegeven wordt, is dat vijftig-plussers meestal een stabielere levenssituatie hebben: een vaste baan, vriendenkring, huis en relatie. Ook kijken ze vaak terug op diverse bijdragen aan de maatschappij die ze al geleverd hebben en die niet meer een stressvolle opdracht voor de toekomst vormen.

Wat betreft kerkelijke achtergrond zijn er van vijf groepen genoeg deelnemers om iets te meten. In de middenmoot zitten de katholieken, de orthodox-gereformeerde kerken en de PKN, met gemiddelde angstniveaus. De minst angstige groep weet zich het meest verwant met de charismatische kerken. De meest angstige groep waren de niet-kerkelijken, de evangelischen en baptisten. Tussen de meest en minst angstige groepen zit 0,6 punt verschil op een schaal van 1 to 5.

Mensen die in een liefdevolle God geloven zijn minder angstig

Interessanter wordt het natuurlijk als we verbanden kunnen vinden tussen religieuze ideeën en angstgevoelens. Daar was eigenlijk maar één duidelijke piek. Mensen die aangaven vrij kalm in het leven staan, geloofden veel vaker de hoogste score voor ‘God is liefdevol’. Daarbij is oorzaak en gevolg niet duidelijk. Het kan zijn dat ‘relaxte’ mensen God ook sneller liefdevol vinden. Of is het andersom en maakt zo’n godsbeeld ook inderdaad kalmer? Dat is niet meteen gezegd, het gaat om een samenhang.

Verder zijn er geen duidelijke verbanden te zien tussen angstgevoelens en religieuze overtuigingen. Dat is op zich al opmerkelijk. Je zou verwachten dat geloven in de duivel en de hel uitmaken in hoe je je voelt, maar dat lijkt niet zo te zijn. Vooral iemands godsbeeld hangt samen met iemands gevoel, verder niet zo veel.

Wel zijn er twee andere angsten, die er duidelijk uitspringen. Mensen die relatief bang zijn, zijn ook vaker bang dat God hen niet vergeeft en dat hun omgeving hen afkeurt. En andersom, mensen die weinig angstig zijn in het algemeen, vragen zich ook minder af of God en hun omgeving hen afwijst. In beide gevallen lijkt het dus te gaan om de ervaring of het in een relatie nog goed zit.

De hel en de duivel lijken ‘slapende’ dogma’s

Je zou verwachten dat, als er gerede kans is dat geliefden, familieleden en collega’s later eeuwig pijn zullen lijden, dit het algemene stressniveau van je leven verhoogt. Dat was in elk geval onze hypothese, maar het verraste ons dat dit niet uit de gegevens blijkt. Mensen die in de hel of de duivel geloven zijn ongeveer even angstig als wie er niet in geloven. Het geloof in de hel heeft wel veel te maken met kerkelijke achtergrond. Van de katholieken gelooft 55% absoluut niet in een eeuwige straf, terwijl dat bij de orthodox-gereformeerden 21% is.

Het vergt natuurlijk meer onderzoek om dit te verklaren, maar het suggereert in elk geval dat deze religieuze ideeën (anders dan bijvoorbeeld het idee ‘God is liefdevol’) weinig effect hebben in levens, of in elk geval weinig netto effect. Het kan bijvoorbeeld dat ze weliswaar angst oproepen, maar ongeveer evenveel troost, wat elkaar dan compenseert.

Geloof in een hel hangt wel samen met de angst dat bekenden in die hel komen. Diegenen die absoluut zeker zijn dat er geen hel bestaat, hebben beduidend minder angst over wat er na de dood gebeurt met hun bekenden. Andersom is dat niet zo. Zelfs diegenen die vast geloven in een eeuwige straf, hebben niet meer angst over wat er met bekenden na hun dood gebeurt, dan wie minder zekerheid hierover hebben. Geloof in de hel heeft ook geen meetbaar effect op het algemene angstniveau.

Daarom beginnen we te vermoeden dat religieuze ideeën over de duivel en de hel in de praktijk inactief zijn en het dagelijkse leven nauwelijks beïnvloeden. Het lijken ‘slapende’ dogma’s, die wel met de mond worden beleden, waar soms over wordt gepreekt, maar daar blijft het bij.

Dit past bij de bevindingen van het blad De Nieuwe Koers, dat onlangs het geloof in de hel onderzocht en constateerde dat dit in korte tijd een stuk minder is gaan leven en christenen hier zelden nog een preek over horen.  

Hoe nu verder?

We willen hier graag nog meer over weten. Jij ook? Dan kun je ons helpen:

  • Als jij onderzoeker bent of statistisch bent onderlegd, dan sturen we van harte onze ruwe  geanonimiseerde data op. Mail me, we zijn heel benieuwd wat jij er nog meer uit haalt! (Om alvast iets te noemen: we zagen bijvoorbeeld dat mannen vaker in een straffende God geloven dan vrouwen.)
     
  • Dit onderzoek was kwantitatief, maar het is nuttig ook de diepte in te gaan en meer kwalitatieve kennis op te doen. Otto Kamsteeg en ik organiseren daarom maandag 10 augustus een meeting, goed bereikbaar in het midden van het land. We praten dan met een kleine groep door over dit thema. Mail ons om je in te schrijven. Toegang is vrij.
     
  • Mail ons met je ervaringen en meningen op dit gebied of publiceer online daarover. Het is een belangrijk thema waarover het gesprek op gang moet komen.
     
  • In de enquête vroegen we ideeën om een vervolg. 90 procent van de geënquêteerden wil dat graag. Er waren meer antwoorden tegelijk mogelijk: o.a. ruim 82 procent wilde graag blogs (bij deze de eerste), 21 procent een boek (dat komt er, maar even geduld), en 17 procent groepsbijeenkomsten (zie boven een begin). We houden je op de hoogte! En als je ideeën hebt, altijd welkom…

 

Geschreven door

Reinier Sonneveld

--:--