Ingeborg Visser over smetvrees: ‘Het is belangrijk om hulp te zoeken’

“In Nederland heeft 1 tot 3 % van de mensen last van een dwangstoornis. Daarbij is smetvrees de meest voorkomende vorm van dwang. Wanneer je kunt zeggen of iemand last heeft van dwang? Dat verschilt per persoon. Het is voornamelijk belangrijk om steun en hulp te zoeken wanneer iemand eronder gaat lijden, of als iemand meer dan een uur per dag aan het schoonmaken moet besteden.”

Duwtje

"Veel mensen herkennen stukjes van dwang. Het begint eigenlijk vaak met een ‘gekke’ gedachte die we allemaal wel eens hebben. 85 % van de mensen heeft wel eens een gedachte die zegt: ‘Als ik nu iemand een duwtje geeft, ligt diegene zo op het spoor.’ Of: ‘Ik kan nu zo de autodeur opendoen op de snelweg.’ Dat is niets geks. Dan wordt er gedacht, ‘Wat is dit een gekke gedachte’ en dan ga je weer door waar je gebleven was.”

Het ging nét niet helemaal goed

“Toch ervaren mensen met dwang dat laatste stapje niet. Ze schrikken van die gedachtes en nemen die voor waar aan. Als je ervan schrikt, denkt je brein dat er gevaar dreigt en het zal je dwingen er iets aan te doen. Vandaar dat mensen dwanghandelingen kunnen gaan uitvoeren. Er zijn twee types dwang: bij de ene is er sprake van angstige gedachtes, die vaak over ziekte, onheil en uiteindelijk over de dood gaan. Dan is er nog een andere vorm van dwang, die het gevoel beschrijft: ‘Het moet goed voelen’. Dit noemen we Not just right dwang. Hierdoor blijft iemand met dezelfde handeling bezig tot het echt helemaal goed voelt. Dit is te vergelijken met het gevoel van Labello smeren. Je gaat door totdat je denkt: ‘Nu voelt het goed.’ Zo geldt dit ook voor mensen met deze vorm van dwang.”

Handschoenen

“Smetvrees komt ook vaak voort uit de angst voor ziekte of een letterlijke besmetting. Het kan heel ver gaan. Het is niet ongewoon dat iemand met ernstige smetvrees heel vaak wil douchen, het huis niet meer uit durft en hierdoor niet meer kan werken. Daarnaast is het ook voor de omgeving ingewikkeld. Het is mogelijk dat bijvoorbeeld partner en kinderen gelijk bij thuiskomst alles moeten uittrekken en moeten douchen. Het huis moet schoon blijven.”

Smetvrees begint klein, hoe is het in een vroeg stadium al te herkennen? “Het is vaak lastig zichtbaar, mensen met dwang proberen vaak hun handelingen voor anderen te verbergen. Iemand met smetvrees wil heel vaak zijn of haar handen wassen of bijvoorbeeld handschoenen dragen. Je kunt het bijvoorbeeld ook zien als iemand niet alleen zijn handen wast bij thuiskomst van het boodschappen doen, maar ook de boodschappen. Ook gaan veel mensen met smetvrees op den duur dingen vermijden, omdat zij allerlei gewone dingen vies gaan vinden: naar een winkel gaan, het openbaar vervoer ingaan of op bezoek gaan bij vrienden.”

“Als je bij jezelf deze symptomen opmerkt: weet dat je niet alleen bent. Men is vaak bang dat het niet normaal is en daardoor is men bang voor afwijzing. Toch zijn er veel mensen met smetvrees of andere dwangstoornissen. Je kunt zelf wat onderzoek doen. Wat houdt een dwangstoornis precies in? Zo leer je er meer over en kun je het zelf beredeneren. Ook zijn er veel goede zelfhulpboeken die je kunt raadplegen. Daarnaast is het belangrijk dat je er met iemand over kunt praten. Betrek je omgeving erbij en vertel waar je mee zit, dan sta je niet meer alleen in die strijd tegen de dwang. Ten slotte is het altijd nog een goede optie om naar de praktijkondersteunde huisarts geestelijke gezondheidszorg te gaan. Die kan je misschien ook weer verder op weg helpen. Mocht dit niet afdoende zijn, dan is het raadzaam om naar de GGZ te gaan.”

Alarmbel

Of iedereen even gevoelig is voor smetvrees, is niet goed te bepalen. “We weten wel dat sommige mensen meer genetische aanleg hebben voor het ontwikkelen van een dwangstoornis onder stressvolle omstandigheden dan anderen. Uiteindelijk bepaalt vooral de reactie op die ‘gekke gedachte’, waar we het eerder al over hadden, of het brein dwang ontwikkelt of niet. Daarna zijn er ook nog bepaalde persoonlijkheidstrekken die invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van een dwangstoornis.”

Het begint vaak bij die alarmbel, die zegt: dit gaat mis

“Je ziet het soms al vroeg. Bij kinderen wordt tijdens de biologieles aandacht besteed aan bacteriën, dan kan er verteld worden hoe vies een vaatdoekje is na een dag in de keuken. Een reactie hierop zegt al heel veel. Het ene kind geeft er niets om, het volgende denkt er drie dagen over na en vergeet het en de laatste krijgt dan al de alarmbel van smetvrees in zijn hoofd geïnstalleerd.”

In bedwang

Die alarmbel die geïnstalleerd wordt, houdt in dat er in je hoofd en lichaam een alarm af gaat als er voor jouw gevoel iets niet klopt. Deze alarmbel ontstaat na een heftige schrikreactie en is een van de manieren hoe een dwangstoornis je onder de duim houdt. Ingeborg legt uit: “Eigenlijk heb je bij een dwangstoornis op drie verschillende punten problemen. Het begint vaak bij die alarmbel, die zegt: ‘Dit gaat mis’. Die zorgt er vaak voor dat mensen met hun dwang beginnen.” Door een dwanghandeling uit te voeren valt de alarmbel weer stil. “Vaak komt er dan een vervolg. Het brein geeft steeds minder snel een ‘precies goed’ gevoel. Daardoor blijf je doorgaan met je dwanghandeling tot dat gevoel er wel komt. Als laatste krijg je het ‘misschien-spel’. Dit zullen veel mensen herkennen. Het houdt verband met bijvoorbeeld afkloppen of onder een ladder doorlopen. Het gevoel dat het wel kan, maar misschien gebeurt er wel wat ergs. Dit misschien-spel is in het hoofd van iemand met dwang heel reëel.”

(H)erkenning

“Ik heb meegewerkt aan het programma Levenslang met dwang, omdat ik achter de missie sta. Ik wil dat er meer acceptatie komt voor mensen met een dwangstoornis. Daarnaast vind ik het mooi dat mensen erkenning en herkenning ervaren als ze naar het programma kijken en ook dat ze zien dat het echt niet gek is. Het is belangrijk dat de maatschappij het meer gaat accepteren, waardoor iemand met dwang er makkelijker voor uit durft te komen, weet dat er behandeling voor bestaat en eraan durft te werken.”

Lees ook: Thea’s partner heeft een dwangstoornis