‘Het gaat om hoe je de kerk openbreekt, niet afbreekt’

Elbert Smelt en Thomas Quartier over de toekomst van de kerk

23 juni 2022 · Leestijd 7 min

· · · ·

‘We hadden nog nóóit van elkaar gehoord’, lacht Thomas Quartier, en knikt richting Elbert Smelt als ze in de podcaststudio plaatsnemen. Het is een stralende lentedag en besluiten daarom – na een lunchpauze op het binnenplein van de EO – toch maar binnen verder te praten. Thomas: ‘Zo’n habijt is dan toch warm hé, in de zon’.

De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.

In zes afleveringen van de podcast Kerk en ik maken Elbert Smelt en theoloog des vaderlands Thomas Quartier een reis langs waarden als stabiliteit, regelmaat, stilte, liefde, deemoed, contemplatie en eeuwigheid. Ze komen uit het boek ‘Blijven’, waarin Thomas over deze kloosterwaarden schrijft. ‘Blijven’ - iets waar millenials het vaak moeilijk mee lijken te hebben als het gaat over commitment aan de kerk. Want, hoe doe je dat, je verhouden tot een kerk of instituut?

Excelbestandje

Thomas: ‘Elbert en ik hebben een totaal verschillende achtergrond. Maar we zijn allebei zoekend.’ Elbert: ‘Dat zoeken is in mijn late twintiger jaren ontstaan. Mijn jeugdige, vastomlijnde kaders werden steeds verder afgebroken. Dat vond ik best eng, want mijn godsbeeld ging óók tuimelen. En sindsdien ben ik jachtig op zoek naar wat het dan wél is. Op naar het volgende excelbestandje, zeg maar. In gesprekken met Thomas leer ik dat ik het allemaal wat losjes mag vasthouden; al die verschillende theologieën, al die verschillende visies op Jezus. Dat het vraagtekens mógen zijn. Ten diepste moet je proberen thuis te komen in en commitment proberen te krijgen voor één vorm, zodat je een spiritueel innerlijk leven kunt hebben. Daar zit ik nu middenin.’

Meer zoeken dan willen weten

Thomas: ‘Bij mij is dat anders. Ik heb het geloof nooit verloren omdat ik een geloof in de zin van zekere antwoorden nooit gehad heb. Misschien als kind - toen had ik een vrij naïeve voorstelling van wat gebed is, bijvoorbeeld. En ik kan het nog wel eens hebben, als ik in een indrukwekkende dom of kathedraal ben. Dan kan ik zo vroom worden als een communicantje, zoals je dat zo mooi katholiek noemt. Ik ben dat jochie nooit kwijtgeraakt. Maar een excelbestand heb ik na mijn kindertijd nooit gehad. Het was altijd meer zoeken. Zoeken is voor mij niet willen weten. Daardoor is bij veel mensen uit mijn generatie het commitment met de kerk totaal verloren gegaan. Ook voor mij past het werk in de parochie niet meer bij me. Het klooster heeft mij gered. Als ik geen monnik zou zijn geworden, zou ik vandaag wellicht niet meer naar de kerk zijn gegaan. Ik raakte verliefd op de vorm en op de manier van leven. De vorm heeft me weer bij de inhoud gebracht. Al lees ik niet vaak in de Bijbel, tenzij hij voorgelezen wordt in onze gebedsdiensten. En dat is vaak hoor, wij zitten als monnik úren per dag in de kerk. Het spannende én interessante aan deze podcastserie is dat we met mensen praten die niet bijster kerkelijk zijn, maar wel iets belichamen van de kloosterwaarden die ik heb beschreven.’

Commitment

Thomas vervolgt: ‘Zelf vind ik de kloosterwaarden allemaal mooi en ingewikkeld tegelijk. Maar als ik moet kiezen welke me het meeste aanspreekt, dan ga ik toch voor stabiliteit, voor de duidelijke keuze. En tegelijkertijd: pin me daar niet op vast. Want ik worstel daarmee, óók als monnik. Je denkt niet elke dag: ik zie het helemaal zitten. Dat is gewoon niet waar. Je kunt die stabiliteit heel slaafs opvatten, want soms blijf je doorgaan met kerk of vrienden en dan kunnen er nare situaties ontstaan waar geen zuurstof meer bij komt. Menselijke relaties kunnen, hoe tragisch ook, stoppen. Tegelijkertijd denk ik ook dat we doorgeschoten zijn. Dat we te snel stoppen als we ergens geen zin in hebben. Je eigenlijke stabiliteit zit vanbinnen. Maar je hebt een oefenschool nodig, een stabiele plek.’

Retraite

Elbert knikt: ‘Het commitment dat millenials zo moeilijk vinden, herken ik zelf ook. Het is een van de thema’s waar de podcast al langer induikt. Als ik een van de kloosterwaarden zou moeten kiezen, dan spreekt stilte me het meeste aan. In het boekje van Thomas staat een quote die ik heel erg herken. Als je teveel chaos en lawaai en gedoe om je heen hebt, dan kun je je innerlijke stem niet horen. Je kunt niet voelen wat je eigenlijk voelt. En daar heb ik op het moment wel eens last van, ik heb een druk leven. Ik ga wel eens op retraite, maar dat is maar twee keer per jaar. Het is altijd onwennig, maar toch blijft het me trekken. Uiteindelijk leert het me om mezelf meer waar te nemen. Ik heb een coach op spiritueel gebied, en bij hem leer ik om die innerlijke verstilling, de innerlijke Christus – aan te kijken in de stilte, en Hij mij. Ik vind dat het mooi samenvalt met deze podcastserie, waarin ik een serie gesprekken heb met een kloosterling. Als ik naar de kloosterwaarde regelmaat en ‘blijven’ kijk, stoot dat me het meest af. Ik ben daar nooit goed geweest, zelfs niet in ergens langer dan vijf jaar wonen. Commitment is moeilijk, maar ik weet ook dat het goed voor me is.’

De waarheid ligt ergens in de golven tussen bron en stroom

Thomas lacht: ‘Ja, dat is wel een dingetje hoor, die commitment. Maar daarvoor zitten we hier bij elkaar. Ik zeg niet dat blijven makkelijk is. Toch denk ik dat je structuur nodig hebt om vrijheid te kunnen ervaren. Als een rivier geen bedding heeft, dan stroomt hij alle kanten uit en is het geen rivier meer, dan krijg je er geen beweging in. De beweging van de rivier is alleen mogelijk door de bedding. Maar ook als je de bedding te krap maakt, stroomt het over en word je er gek van. Daarbij is het belangrijk naar de bron te gaan. Dat is wat kerk-zijn voor mij ook is; de bron. Dat je naar binnen keert, je terugtrekt. Als je altijd op de voorste golven zwemt, dan zwem je op het droge. En als je op de bron gaat zitten, verstopt de boel. Daar verzetten veel mensen zich terecht tegen. De waarheid ligt ergens in de golven tussen bron en stroom.’

Toekomst van de kerk

Thomas vervolgt: ‘De toekomst van de kerk stemt me hoopvol. Er is kerk buiten je eigen bubbel, welke bubbel dat ook moge zijn. Mensen bij wie je elkaars verlangen kunt delen. Zoals de gesprekken die ik samen met Elbert voer – dat is heel verrijkend. Normaal gesproken zouden wij elkaar nooit tegengekomen zijn. En dat geldt voor alle gasten in de podcast. Kerk is dat je waardenvrij en over je grenzen heen het verlangen kunt delen wat je zelf meeneemt.’ Elbert sluit zich daarbij aan: ‘Het gesprek met Kristien Hemmerechts vond ik een ontroerend moment. Ik vroeg haar waarom ze nu bij de kerk terechtgekomen is. En ze vertelde dat Iets of Iemand haar blééf trekken en dat ze zichzelf daaraan heeft overgegeven. Op een gegeven moment had ze zelfs een donderpreek voor mij, die me ergens deed denken aan de donkerpreken in de oudgereformeerde gemeente waar ik vroeger wel eens zat, dat je níks bent als mens. Ze vertelde dat iedereen het altijd maar heeft over zelfverwezenlijking, dat je het uit jezelf moet halen, en dat je overal een mening over moet hebben. Maar, kwam ze tot de conclusie: ik heb niks als ik niet naar de bron toe ga. En ik was het helemaal met haar eens. Als het gaat over kerk, dan gaat het over hoe ik hem ópenbreek, niet afbreek. En dat vind ik mooi, want ik wil die afbreker niet zijn.’

De komende weken gaan Thomas en Elbert in gesprek met Misha Beliën, Gerard Mathijsen, Kristien Hemmerechts, Catharinus van den Berg en Juliette van Deursen.