‘Hij wilde 350 mensen bij de afscheidsdienst aanwezig hebben’

Je schreef een boek over het hiernamaals, je maakte er een theatervoorstelling over, en je bent uitvaartbegeleider. Hoe komt het dat de dood en de hemel jou zo bezighouden?

‘’Mijn vader overleed in 2006, hij was negenenvijftig jaar. Dat was de eerste keer dat ik intens bezig was met de dood en de hemel. Hij was tien jaar ziek geweest. Onze band was nauw. We spraken ook over doodgaan. In 2014 werd ik zelf ziek. Ik had een auto-immuunziekte. Na een jaar ben ik daar gelukkig van genezen, maar het was wel een jaar waarin mijn leven stil werd gezet. Ik ging twijfelen aan mijn eigen lichaam, en dacht na over de vraag: Wat als dit het einde is?

Toen mijn oma drie jaar geleden overleed, viel het me op hoe vaak mensen woorden delen als: ‘Nu is het feest in de hemel.’ Ik was nieuwgierig naar wat daarmee bedoeld werd. Dat werd een speurtocht naar antwoorden. Ik schreef het boek Als ik in de hemel kom, en maakte daar een theatervoorstelling over, maar de thema’s rouw en dood bleven mij interesseren. Ik merkte dat ik hierin iets voor mensen wilde betekenen. Zo ben ik mezelf stap voor stap gaan verdiepen in uitvaartbegeleiding.’’

Ben je anders gaan leven nu je dit werk doet?

‘’Mijn vader en opa zijn allebei jonggestorven. Vroeger voelde ik daardoor een soort letterlijke deadline. ‘Nog zoveel jaar tot het einde van mijn leven.’ Ik heb veel gepraat met mensen over de dood, en het leven. En nu ervaar ik juist rust. Ik geniet erg van het leven, van mijn gezin, zonder dat er een spanning onder zit dat het leven eindig is. Ik ben me daar wel van bewust, maar het neemt me niet in beslag.

Het mooie aan het werk van een uitvaartbegeleider is, dat je juist veel met het leven bezig bent. Tijdens een uitvaart wordt het leven intens beleefd. Herinneringen worden opgehaald, anekdotes gedeeld en er is in een uitvaartweek ook vaak humor.’’

Waar zie jij verbeterpunten in uitvaartbegeleiding in Nederland?

‘’Ik vind het belangrijk dat alles klopt voor de nabestaanden. Er zijn grote bedrijven die met vaste businessmodellen werken. Daardoor weten mensen soms niet dat er veel meer mogelijk is tijdens een uitvaart, dan de aangeboden pakketten. Ik begin blanco. Als mensen een afscheid met mij willen bespreken, zeg ik altijd: ‘Hier is een leeg vel papier, alles is bespreekbaar, wat zouden jullie willen?’ Ik luister naar wat mensen nodig hebben. Daar probeer ik nauw op aan te sluiten.

In juni werd ik gebeld door een man. Zijn vrouw was ernstig ziek. Op korte termijn zou zij komen te overlijden. Ze had een grote kring van familie en vrienden om zich heen. Ze wilden daarom graag veel mensen bij de afscheidsdienst hebben. Vanwege het coronavirus kon er niet ergens binnen een dienst gehouden worden. Ik denk graag in oplossingen en we bedachten dat er buiten meer mogelijkheden waren.

In een weiland hebben we een uitvaart georganiseerd voor 350 mensen, met toestemming van de burgemeester. Ik geloof in maatwerk, zodat elke uitvaart uniek is.’’

Vanwege het coronavirus mag er nu niet meer geknuffeld worden. Hoe kun je er toch voor elkaar zijn tijdens een afscheidsdienst?

‘Op een uitvaart wil je juist ‘kom dichtbij’ zeggen. Maar dat gaat niet. Bij families zie je dat ze elkaar, in tijden van rouw, al veel hebben gezien. Die kiezen er dan soms voor om wel dichtbij elkaar te zijn. Natuurlijk wordt er dan wel gecheckt dat niemand klachten heeft.

Maar een intiem afscheid kan ook bijzonder zijn. Pas hielp ik een vrouw die voor haar moeder een klein afscheid wilde houden, alleen met het gezin. Toen hebben we een informele uitvaart bedacht. Dat vonden zij mooi. We hebben foto’s op tafel gelegd uit het leven van de overledene. Samen haalden ze herinneringen op. Er werden geen toespraken gehouden, wel informele ontmoetingen: nog één keer bij moeder en oma op de koffie. Het idee voor een intiem afscheid was er misschien niet gekomen, als de familie nog in de modus had gezeten dat iedereen mocht komen.’’

Wat zijn jouw tips om op een ontspannen manier over de dood en je begrafenis te praten?

‘’Ouderen of mensen die onverwacht komen te overlijden hadden soms nog nooit over hun afscheid nagedacht. Nabestaanden hebben dan geen idee wat hun overleden dierbare gewild zou hebben. Ik zou adviseren om het onderwerp toch te bespreken. Dan hoef je niet gelijk allerlei details te bedenken. Stel jezelf de vragen: Als mensen terugkijken op jouw leven, wat zou je dan graag willen dat ze over jou zeggen? En hoe wil jij terugkijken op jouw leven? Dat zegt vaak al veel.

Als dat te dichtbij komt, kun je het er ook eens in theorie over hebben. Hoe denk je eigenlijk over begraven? Wat vind je de voordelen ervan en wat zijn de nadelen? Ik hoop dat mensen tijdens het bespreken van dit onderwerp denken: dit is eigenlijk niet zo eng. Door mijn werk als uitvaartbegeleider heb ik het met mijn vrouw en kinderen ook over doodgaan en afscheid nemen. Dat zijn waardevolle gesprekken. Je hebt het over de essentie van het leven.’’

Gebeurt het weleens dat mensen bang zijn om hun overleden dierbare te zien?

‘’Heel vaak. Bijna elke uitvaart is er wel iemand die zegt: ‘Ik hoef niet te kijken bij de overledene.’ Dat is voor mij aanleiding om daar rustig het gesprek over aan te gaan. De eerste fase van het rouwproces, komt op gang door het zien van diegene die is overleden. Je weet anders wel: hij is er niet meer, maar je kan dat als het ware niet echt binnen laten komen.  

Een meisje van wie haar opa was overleden, wilde hem absoluut niet zien. Ik vroeg of ze misschien wel vanaf de hal het kamertje, waar hij lag, in wilde kijken. En of ze vervolgens een stap dichterbij wilde zetten. Uiteindelijk zag ik haar naast haar moeder bij haar opa staan. Heel mooi. Wil je echt niet kijken? Dan kun je aan anderen vragen of ze foto’s willen maken van de overledene. Als er ooit een moment komt dat je er spijt van hebt, dan heb je beeldmateriaal.’’

Wat gebeurt er volgens jou na dit leven?

‘’Dominee Paul Visser vertelt in mijn boek Als ik in de hemel kom, dat als je als christen overlijdt, de overgang naar de eeuwigheid in een oogwenk gebeurt. Je sluit je ogen, en als je ze weer opendoet ben je in Gods aanwezigheid. Dat vind ik een mooi beeld om aan vast te houden. Je verlaat het aardse leven, maar komt in een nieuw soort werkelijkheid, dichtbij Jezus.

Ik vind het jammer als mensen bang zijn voor God, of voor wat er na de dood gaat gebeuren. Die angst is niet nodig. Je mag echt op God vertrouwen. God heeft ons gemaakt om samen met Hem te leven. Dan hoef je niet bang te zijn dat je niet goed genoeg zou zijn voor God. Ik zie God als een liefdevolle vader die van zijn kinderen houdt.’’

In welke levensfase zit je nu en welk lied of tekst past daarbij?

‘’Ik zit in een fase waarin nieuwe dingen gebeuren, en ik voor uitdagingen sta. Maar dit is ook een fase van rust. Ik ervaar vrede over hoe ik in het leven sta, en hoe ik met andere mensen kan leven, en met God leef. Ik hoop dat ik andere mensen mag helpen met mijn kennis en ervaringen die ik zelf geleerd heb over het leven en het delen van verdriet. Dat ik mensen vooruit mag helpen tijdens belangrijke momenten in hun leven. Het lied ‘Nooit ver bij jou vandaan’ van Matthijn Buwalda vind ik erg mooi en passend in deze tijd.

Psalm 16 is mijn levensmotto; ik val niet uit Zijn hand.  Wat er ook gebeurt, Gods hand is onder mijn leven. En als ik God soms niet voel, dan herinner ik mezelf daaraan. Ik vind dat weleens lastig. In deze coronatijd moeten veel beslissingen gemaakt worden. Er gebeurt veel. Je komt ook minder in de kerk. Dan helpt het als je gewoon weet: het gaat niet om wat ik niet voel. Want je gevoel kan ook bedrieglijk zijn. Het gaat om vertrouwen en dat ik me steeds weer realiseer dat ik veilig ben in Zijn handen.’’

Marco van der Straten werkt vanuit zijn eigen bedrijf Van der Straten Uitvaartbegeleiding.

Lees ook: Omgaan met rouw: ‘Je komt niet zozeer over je verdriet heen, je gaat er dóórheen’

Fotograaf: Nathalie van der Straten-Folkersma