Scheppingsdrift duikt in het verhaal van de Exodus
Ontdek het gedicht en de beeldende reflectie bij deze aflevering
Het derde seizoen van 'Scheppingsdrift' - dé podcast op het snijvlak van Bijbel en kunst - opent met een aflevering over de uittocht uit Egypte. Een verhaal van alle tijden. Presentator Allard Amelink bespreekt het verhaal met conservator Lieke Wijnia, radiopresentator Ab Nieuwdorp en theoloog Alain Verheij. Illustrator Jedi Noordegraaf maakt bij elke aflevering een beeldende reflectie van het onderwerp. Anne Broeksma sluit de aflevering af met een bijpassend gedicht.
De aanloop: het Joodse volk in slavernij
Wat ging er aan de exodus vooraf? Theoloog Alain Verheij vertelt: "Het Hebreeuwse volk is door een vriendelijke farao uitgenodigd om als gastarbeiders in hun eigen regio in Egypte te gaan wonen. Het volk neemt snel in aantal toe en meer en meer krijgen de Egyptenaren een hekel aan het volk. Wanneer er een nieuwe farao komt, wil hij het volk klein krijgen en klein houden. Dat doet hij door ze dwangarbeid te laten verrichten; ze worden tot slaaf gemaakt. Zo gaat dat een hele tijd door en op dat moment is er een redder nodig. Met die redder - Mozes - maakten we in seizoen 2 van Scheppingsdrift al kennis.
Mozes en onrecht
Toen Mozes volwassen geworden was, zocht hij op een dag de mensen van zijn volk weer op. "Hij ziet dan dat een Hebreeër wordt mishandeld door een Egyptenaar en grijpt in", vertelt Scheppingsdrift-presentator Allard Amelink. "Mozes staat bekend als een beetje driftig - vanuit een rechtvaardigheidsgevoel", vult Alain Verheij aan. "Hij ziet daar iemand die lijkt op zijn adoptiefamilie iemand slaan die lijkt op hemzelf: een Egyptenaar slaat een Hebreeër. Als hij dat onrecht ziet, wordt hij woedend en slaat hij terug." Door deze gebeurtenis moet Mozes vluchten en op dat moment wordt hij door God geroepen.
Mozes als instrument voor de bevrijding
God wil Mozes inzetten in Zijn bevrijdingsplan. Niet door geweld te gebruiken, maar in eerste instantie door politiek te bedrijven. Mozes gaat naar de farao toe en moet daar zeggen: 'Laat mijn volk gaan'. Als de farao daar niet mee instemt, wordt Egypte geteisterd door plagen met de bedoeling dat de farao het slavenvolk vrijlaat. Zo verandert de Nijl in bloed, wordt het land getroffen door een kikker- en sprinkhanenplaag en Egypte is drie dagen lang in duisternis gehuld. Pas na de laatste plaag - waarbij alle eerstgeborenen in het land sterven - laat de farao het volk gaan.
Door de zee
Toen de farao het volk liet vertrekken, leidde God hen niet via de kortste route naar het beloofde land. Het volk trekt via de woestijn naar de Rode Zee. God leidt het volk door een wolkkolom (overdag) en een vuurkolom ('s nachts). Al gauw na het vertrek van het volk Israël krijgt de farao spijt. Met honderden strijdwagens zet hij de achtervolging in om het volk terug te halen naar Egypte. De Israëlieten raken in paniek, maar God biedt uitkomst: Hij maakt voor Zijn volk een weg door de zee.
De symbolische betekenis van de zee
In de Bijbel hebben zee en water ook een symbolische betekenis; die van 'door de dood heengaan'. "In de Bijbel zit altijd een angst voor de zee", zegt Verheij. "Het water is een archetypisch symbool voor de dood. Nu moeten ze door het water heen. Ze trekken door een plek van dood en onmogelijkheid heen. Achter ze zitten menselijke legers en voor hen zit het grote niets."
"Het is een heel imposant verhaal", vult Lieke Wijnia aan. "Een verhaal van een volk dat ronddoolt door de woestijn op zoek naar een beloofd land. Op zoek naar een beter leven; een leven in vrijheid. Het volk wordt geleid door een goddelijke interventie. Het splijten van de zee is al een wonder, maar ook de tocht die daarna volgt wordt op bijzondere wijze geleid."
- - - Tekst loopt door onder de illustratie - - -
De vluchteling als hoofdpersoon
"Het verhaal van de exodus dat de Bijbel vertelt, is een universeel en tijdloos verhaal", zegt Alain Verheij in de podcast. "Het gebeurt vandaag de dag nog steeds en is altijd iets van alle tijden. Wat het inkadert, maakt het Bijbelverhaal bijzonder. Het wordt ingekaderd door eerst een actieve bevrijding en het uitzicht op het beloofde land. Dit uitzicht moet de tocht zinvol en betekenisvol maken. Maar wat bovenal opvalt, is dat de Bijbel de vluchtelingengroep als hoofdpersoon en held van het verhaal neerzet."
In voeten verbeeld
Dat vluchten ook vandaag de dag veelvuldig gebeurt, bewijzen de dagelijkse nieuwsberichten in kranten en op nieuwssites. Lieke Wijnia deelt in Scheppingsdrift het aangrijpende verhaal bij een foto van de Amerikaanse persfotograaf Paula Bronstein. In 2017 maakte zij een foto van een groep Rohingya-vluchtelingen in Bangladesh.
"Op de foto van Bronstein zien we een deel van een lange stroom vluchtelingen. Ze lopen op een verhard stuk; net boven een modderig en nat landschap. Ze dragen alles wat ze kunnen dragen op hun rug. Ook elkaar. Wat mij erg aangreep op de foto, is dat alle vluchtelingen op blote voeten lopen. Van de voorste mensen zijn de voeten helemaal bemodderd. Door de klei, modder en nattigheid zijn hun voeten een soort stompen geworden waar ze op moeten lopen. Wat zij te verduren krijgen, zit in hun voeten verbeeld."
Gedicht 'Van wie we de namen niet kennen'
zwaar en mineraal komen ze uit de horizon gekropen
modder zuigt gulzig aan enkels
boetseert lijven tot beelden
stolt slechts voor even in de lens van de fotograaf
een jongen werpt zijn blik omlaag, terwijl hij zijn moeder
over de richel draagt, als de richel verdwijnt
heeft niemand hier ooit gelopen
er zit een land in zijn hoofd
een spook in zijn oog
een mens op zijn rug
een steen in zijn hoop
wat als een mens geen eiland is maar een lichaam van water
dat zijn weg vindt waar de wegen zijn, kolkend en stromend
langs de kleinste gaten, op zoek naar een ruimte
om veilig in af te dalen, een oude baai
die nergens aangegeven staat, zelfs niet op de oudste kaarten
slap geworden van het vele vouwen, opstaan, verder lopen
hoe lang nog, vraagt hij, hoe lang nog
tot de plagen komen
Anne Broeksma
Deze podcast wordt mede mogelijk gemaakt door de Vermeulen Brauckman Stichting.
