Lalla Weiss: 'Ik heb beloofd te vertellen wat er met onze mensen is gebeurd'

Als Lalla Weiss (61) zich voorstelt, vertelt ze als eerste dat zij moeder is van vier kinderen. In het dagelijks leven helpt ze mensen ‘’die door het ijs zakken’’, daarmee doelt ze op mensen die persoonlijke problemen hebben of hulp nodig hebben in het contact met instanties. ‘’Sociaal maatschappelijk werker, maar dan breed omvat,’’ zoals ze haar werk zelf beschrijft. Lalla is ook het aanspreekpunt als het gaat om de Roma- en Sintigemeenschap. ‘’Om onze mensen op de politieke kaart te krijgen,’’ licht ze toe.

Met ‘u’ hoeft ze trouwens niet aangesproken te worden. ‘’Zeg maar ‘je’ dat praat makkelijker.’’

Lalla, wat is de betekenis van jouw naam?

‘’Mijn oudste broer was meervoudig gehandicapt. Mijn echte naam is Zielwa, maar dat kon hij niet uitspreken. Hij noemde mij ‘Lalla’, dus toen werd mijn naam Lalla. Mijn originele naam Zielwa betekent bosmeisje of meisje uit het woud.’’ Een naam die haar recht doet want Lalla wandelt graag in het bos om naar de bomen te kijken. ‘’Bomen staan symbool voor kracht, ik vind het prachtig hoe moedernatuur die bomen zo kan laten groeien. Ik heb echt iets met bomen.’’

Er was veel wantrouwen naar de buitenwereld

Maar het ‘bosmeisje’ mag dan graag in het bos wandelen, het bos is niet meer de plek die zij toewenst voor de Roma en Sinti-gemeenschap om daar een teruggetrokken leven te leiden. Het bos was een van de weinige plekken waar zij zich na de Tweede Wereldoorlog vertrouwd voelden, zo vertelt Lalla.

‘’Roma en Sinti werden tijdens de oorlog opgepakt door Nederlandse politieagenten en gemeenten hebben daaraan meegewerkt. Toen mensen van de Roma en Sinti-gemeenschap terugkwamen uit concentratiekampen en van onderduikadressen zagen ze dat de mensen die hen hadden verraadden opgeklommen waren in de maatschappelijke ladder.

Toen zijn Roma en Sinti zich gaan terugtrekken in wagens aan de bosrand. Er zijn weinig verhalen vanuit hen over de oorlog naar buitengekomen want er was veel wantrouwen naar de buitenwereld.’’

Wat heb jij meegekregen van jouw ouders over de Tweede Wereldoorlog?

‘’Ik heb veel meegekregen over de oorlog, maar als kind had ik nog nooit gehoord over de vervolging van Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ik had alleen gehoord over de Jodenvervolging. Aan mijn moederskant zijn er vierentwintig familieleden vermoord en aan mijn vaderskant tweeëntwintig. Bij ons thuis brandden er altijd kaarsjes bij foto’s van overledenen. Ik kan me niet herinneren dat we als kind de bevrijding vierden. ‘Ze hebben ons niet bevrijd,’ zei mijn vader. De discriminatie ging gewoon door na de oorlog.

We woonden dichtbij mijn oma en eens per jaar moesten we bij haar komen staan en met haar praten. ‘’Als mensen vragen waar jij vandaan komt, dan moet je zeggen dat je uit Suriname komt,’’ zei ze. ‘’Want als het zo ver is, dan weten ze je te vinden.’’ Maar verder kreeg ik geen uitleg.

Ik was altijd in de nabijheid van mijn moeder. Als er visite kwam werd er wel gesproken over de vervolging. Tijdens die gesprekken deed ik alsof ik sliep, maar hoorde ik alles. Door die verhalen heb ik later aan mijn vader beloofd dat ik aan de wereld zou vertellen wat er met onze mensen is gebeurd.’’

Merkte je als kind het verdriet bij jouw ouders?

‘’Ja, bij de hele familie. Dat verdriet neem je mee in je eigen leven en draag je ook over op je eigen kinderen. Tot ik me daarvan bewust werd. Ik merkte dat ik hetzelfde aan het doen was wat mijn tegenstander ook doet: generaliseren.

Ik zal het proberen uit te leggen. In een woonwagencentra is de bevolking gevarieerd, net zoals bij jou in de straat. Je hebt woonwagenbewoners die wij reizigers noemen, je hebt stadsnomaden, je hebt mensen die hun huis hebben opgegeven en in een woonwagen zijn gaan wonen en je hebt ook Sinti en Roma. Kortom: het gaat om veel verschillende mensen.

Als iemand in een straat iets doet wat de media haalt, zie je alleen dat huis in beeld. Als één iemand van óns iets doet komt het hele woonwagencentrum in de media. Dan gaat het over álle mensen die in een woonwagen wonen. Dat generaliseren was ik ook aan het doen. Maar dan geef je je kinderen een slechte basis mee. Je leert ze veel wantrouwen aan.

Onderwijs is belangrijk om de armoede tussen je oren te stoppen

Beetje bij beetje ben ik met mijn kinderen daarover gaan praten. Ook heb ik meerdere lessen gegeven over dat thema op basisscholen. We merken nu dat de jongere generatie van Roma en Sinti gelukkig steeds opener wordt en minder wantrouwen heeft. Onze kinderen gaan naar school en steeds meer jongeren volgen hoger onderwijs of studeren aan de universiteit. Onderwijs is belangrijk om de armoede tussen je oren te stoppen. Daarmee bedoel ik dat je leert na te denken over jezelf, waar sta je? Waar wil je naartoe? Wat wil je bereiken?’’

Na de Tweede Wereldoorlog was er geen aandacht voor het uitzonderlijke leed die de Roma en Sinti was aangedaan. Wat deed het met de Roma en de Sinti dat hun verdriet niet gezien werd door de Nederlandse overheid?

''Er ontstond verbittering. Met name bij de ouderen. In 1994 mochten we voor het eerst een krans leggen op de dam tijdens de Dodenherdenking. Mijn vader was getraumatiseerd door de oorlog, maar op de dam stonden allemaal soldaten. Mijn vader sloeg dicht. Hij vroeg zich af: hoe kan ik hier mijn doden eren met zoveel soldaten hier? Hij heeft de jaren daarop kransen gelegd, maar kon het op een gegeven moment niet meer opbrengen. Toen zijn we gaan rouleren, elke keer legt iemand anders een krans neer.’’

Wat moet er gebeuren zodat de Roma en Sinti wel gehoord worden?

‘’Openheid van zaken. Er wordt sporadisch gesproken over wat er gebeurd is met de Roma en Sinti tijdens de oorlog. Ook vanuit de Roma en Sinti zelf moet er meer openheid komen, zodat hun verhalen gedeeld worden en bekendheid krijgen in Nederland. Jacques Grishaver is de man die de Roma en Sinti-gemeenschap blijft benoemen in onder andere de media. Jacques is voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité en initiatiefnemer van het Holocaust Namenmonument. Wij hebben veel steun aan hem en daarom wil ik zijn naam graag benoemen. Hij heeft mij destijds ook advies gegeven tijdens het proces van de naoorlogse compensatie. Die bekende dertig miljoen gulden.

Ook vanuit de Roma en Sinti zelf moet er meer openheid komen

In 1999 werden de Sinti en Roma als oorlogsgetroffenen erkend en in 2000 kregen wij dertig miljoen gulden toegewezen als vergoeding. Dat geld is nu op. Ik hoop dat de projecten waaraan het geld besteed is als druppels zullen zijn die steeds groter worden. Dat die druppels rivieren worden en zich uitbreiden als een grote olievlek.

Er speelt veel binnen de Roma en Sinti-gemeenschap. Het duurt vaak jaren voordat er dingen geregeld worden voor deze mensen. We willen bijvoorbeeld al een hele tijd een defibrillator in een woonwagencentrum, die hebben we aangevraagd, maar daar zitten we nog steeds op te wachten. Ook andere vergunningen of projecten lopen vaak vertraging op bij instanties. Het is lastig om aan een buitenstaander uit te leggen hoe dat is.’’

Hoe herdenken de Roma en de Sinti slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog?

‘’De katholieken onder ons doen dat op bedevaarten, vaak hebben ze een kast thuis met foto’s van overledenen waar kaarsjes aangestoken worden. Andere gelovigen, zoals de gelovigen in pinkstergemeenten, doen dat door bijeenkomsten of ze gaan naar een mis. Anderen gaan naar de plekken van concentratiekampen om daar een kaars aan te stekken of een krans neer te leggen.’’

Wat hoop je in de documentaire Gaat dit over ons? mee te geven aan de kijker?

‘’Dat wij er waren en dat wij er nog steeds zijn. Dat wij ook recht hebben op een deel van de herdenking. Op 17 mei zal er een mooie tentoonstelling openen in Kamp Westerbork over Sinti en Roma. Van de vervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog tot aan hoe de Roma en Sinti vandaag de dag leven. We hopen dat veel mensen interesse tonen. Onbekend zijn maakt onbemind.’’

Documentaire: Gaat dit over ons?