Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Alle informatie uit aflevering 9: de kruisiging

Achtergrondinformatie over de kruisiging

In deze aflevering gaat het over het verhaal van Goede Vrijdag, het belangrijkste verhaal uit het christendom. Jezus heeft meerdere jaren rondgetrokken met zijn leerlingen door Judea en Galilea en zich in die tijd dusdanig ongeliefd gemaakt bij de heersende religieuze elite, dat die hem door de Romeinen om het leven laten brengen.

Deel:

Verhaal: Kruisiging

Marcus 15
 [16] De soldaten leidden hem weg, het paleis (dat wil zeggen het pretorium) in, en riepen de hele cohort bijeen.  [17] Ze trokken hem een purperen gewaad aan, vlochten een kroon van doorntakken en zetten hem die op.  [18] Daarna brachten ze hem hulde met de woorden: ‘Gegroet, koning van de Joden!’  [19] Ze sloegen hem met een rietstok tegen het hoofd en bespuwden hem, en bogen onderdanig voor hem.  [20] Nadat ze hem zo hadden bespot, trokken ze hem het purperen gewaad uit en deden hem zijn kleren weer aan.
    Toen brachten ze hem naar buiten om hem te kruisigen.  (..)
[22] Ze brachten hem naar Golgota, wat in onze taal ‘schedelplaats’ betekent.  [23] Ze wilden hem met mirre vermengde wijn geven, maar hij nam die niet aan.  [24] Ze kruisigden hem en verdeelden zijn kleren onder elkaar; ze dobbelden erom wie wat zou krijgen.  [25] Het was in het derde uur na zonsopgang toen ze hem kruisigden.  [26] Het opschrift met de aanklacht tegen hem luidde: ‘De koning van de Joden’.  [27] Samen met hem kruisigden ze twee misdadigers, de een rechts van hem, de ander links.  [29] De voorbijgangers keken hoofdschuddend toe en dreven de spot met hem: ‘Ach, kijk nu toch eens! Jij die de tempel afbreekt en in drie dagen weer opbouwt,  [30] red jezelf toch door van het kruis af te komen.’  [31] Ook de hogepriesters en de schriftgeleerden maakten onder elkaar zulke spottende opmerkingen: ‘Anderen heeft hij gered, maar zichzelf redden kan hij niet;  [32] laat die messias, die koning van Israël, nu van het kruis afkomen. Als we dat zien, zullen we geloven!’ (..)
     [33] Op het middaguur viel er een duisternis over het hele land, die drie uur aanhield.  [34] Aan het einde daarvan, in het negende uur, riep Jezus met luide stem: ‘Eloï, Eloï, lema sabachtani?’, wat in onze taal betekent: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’  [35] Toen de omstanders dat hoorden, zeiden enkelen van hen: ‘Hoor, hij roept Elia!’  [36] Iemand ging snel een spons halen, doordrenkte die met zure wijn, stak de spons op een stok en probeerde hem te laten drinken, terwijl hij zei: ‘Laten we eens kijken of Elia komt om hem eraf te halen.’  [37] Maar Jezus slaakte een luide kreet en blies de laatste adem uit.

Het fysieke lijden van Jezus

Het verhaal van de kruisiging – het cruciale onderdeel van het christendom – is allereerst een heel fysieke aangelegenheid. Jezus komt door middel van een Romeinse martelingstraf om het leven. Veel kunst is gericht op het “deelhebben aan” het lijden van Christus.

Het stuk Membra Iesu Nostri van Dieterich Buxtehude (1680) bezingt het lijdende lichaam van Jezus. De tekst stamt uit de middeleeuwen. Eerder werd de tekst toegeschreven aan de beroemde heilige Bernardus van Clairvaux, maar waarschijnlijk is hij geschreven door Arnulf van Leuven (1200 – 1250). De volledige titel was Membra Jesu nostri patientis sanctissima ("De zeer heilige delen van het lijdende (lichaam) van onze Jezus").
Het gaat van de voeten, naar de knieën, naar de handen, naar de zij, naar de borst, naar het hart en uiteindelijk naar het gezicht van Christus. Het laatste deel over Christus’ hoofd, inspireerde Paul Gerhardt om het lied O Haupt voll Blut und Wunden te schrijven, later beroemd geworden door de Matthäus Passion (zie hieronder).

Ad latus (IV.3)
 Salve latus salvatoris, (Gegroet, zijde van de redder,)
in quo latet mel dulcoris, (waarin de zoete honing verborgen ligt,)
in quo patet vis amoris, (waarin de kracht van de liefde zich openbaart,)
ex quo scatet fons cruoris, (waaruit de bron van bloed opwelt,)
qui corda lavat sordida. (die het bezoedelde hart zuivert van zonde)

Ad latus (IV.5)
 Hora mortis meus flatus (Moge, in het uur van de dood, mijn laatste)
intret Jesu, tuum latus, (adem in Uw zijde binnendringen, o Jezus;)
hinc expirans in te vadat, (van hier scheidend, moge ze bij U)
ne hunc leo trux invadat, (binnengaan, opdat de woeste leeuw haar niet)
sed apud te permaneat. (zal bespringen, maar mijn ziel voor altijd bij U geborgen is.)

De Jezusfilm is een zeer populair genre: sinds begin cinema zijn er honderden gemaakt. Het is in de kerkgeschiedenis altijd omstreden geweest om Jezus te verbeelden. Daarom zijn veel oude Jezusfilms vaak braaf, sloom, saai; vaak meer gefilmde preken dan dat er echt drama in zit. En als er drama in zit, blijft Jezus zelf toch vrij onbewogen en statisch.
 Il vangelo secondo Matteo van Pier Paolo Pasolini (1964): 

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Gesù di Nazareth van Franco Zeffirelli (1977)

Een vrij recent voorbeeld van een Jezusfilm Passion of the Christ van Mel Gibson (2004) is zeker niet ingetogen en was daarom ook omstreden en veelbesproken. Het streven van Mel Gibson - bekend van onder meer Braveheart (1995), waarin ook een grote hoeveel geweld zit – was om het verhaal te vertellen “zoals het echt gebeurde”. Zo zijn de dialogen in het Aramees en Latijn. En er is heel veel expliciet geweld in te zien, waardoor de film in het horrorgenre past, in lijn met films als Saw en The Hostel.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Het lijden van zijn moeder

Een andere belangrijke component in het lijdensverhaal is de plek van de moeder van Jezus, Maria. In de veertien Kruiswegstaties ontmoet Jezus zijn moeder. En zijn moeder staat volgens verschillende evangeliën onderaan het kruis.

De pietà is een afbeelding of uitbeelding van de dode Christus vergezeld door Maria. Beroemd is de Pietà van Michelangelo (1498-1499) in de Sint-Pietersbasiliek in Rome.

Maria en Jezus

In het middeleeuwse gedicht Stabat Mater wordt het treuren van Maria om haar overleden zoon uitgebreid bezongen. En ook daarin gaat het nadrukkelijk om het mee-lijden met Jezus en met zijn moeder. De tekst is door tal van componisten op muziek gezet, waar onder Antonon Dvořák, Jospeh Haydn, Franz Liszt, Giuseppe Verdi en Antonio Vivaldi. De beroemdste versie is waarschijnlijk van Giovanni Battista Pergolesi (1736).

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Een relatief recente versie van het lied is van het Stabat Mater van Arvo Pärt (1985). Pärt (1935-) is een Estse componist, bekend van zijn minimal music en van de invloed van religieuze muziek op zijn werk.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

1. Stabat mater dolorosaiuxta crucem lacrimosa,
Dum pendebat filius.
Cuius animam gementem
Contristatam et dolentem
Pertransivit gladius.

5. Eia mater fons amoris,Me sentire vim doloris
Fac ut tecum lugeam.
Fac ut ardeat cor meum
In amando Christum Deum,
Ut sibi complaceam.
6. Sancta mater, istud agas,
Crucifixi fige plagas
Cordi meo valide.
Tui nati vulnerati
Tam dignati pro me pati,
Poenas mecum divide!
--
1. Naast het kruis, met schreiende ogen
Stond de moeder, diep bewogen
Toen de Zoon te sterven hing,
En haar door het zuchtend harte,
Overstelpt van wee en smarten,
't Zevenvoudig slagzwaard ging.

5. Geef, o Moeder! bron van liefde,
Dat ik voel, wat U zo griefde,
Dat ik met U medeklaag.
Dat mij 't hart ontgloeit van binnen,
In mijn Heer en God te minnen,
Dat ik Hem alleen behaag.
6. Heil'ge Moeder, wil mij horen
Met de wonden mij doorboren,
Die Hij aan het kruishout leed.
Ach, dat ik de pijn gevoelde,
Die uw lieve Zoon doorwoelde,
Toen Hij stervend voor mij streed
 

De vernedering van Jezus

Naast het fysieke lijden van Jezus en het lijden van zijn moeder, is er ook de vernedering. Het christendom gelooft dat Jezus Gods zoon is en die zoon van God wordt vervolgens door mensen gemarteld en bespot.

Deze vernedering wordt bezongen in de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach (1727). De Matthaus Passion vertelt het verhaal van het lijden van Christus. Een beroemd stuk uit het werk is O Haupt voll Blut und Wunden, dat (het gezicht van) Jezus toezingt. Zoals eerder gezegd, werd de componist van dit lied dat door Bach werd geïncorporeerd, Paul Gerhardt, geinspireerd door Membra Iesu Nostri van Dieterich Buxtehude.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

O hoofd vol bloed en wonden,
vol leed en overspoeld met hoon,
O hoofd, ten spot omwonden
met een doornenkroon.
O hoofd, ooit versierd
met de hoogste eer en pracht,
nu echter gesmaad,
ik groet u.

U edel aangezicht,
aanbeden en geschuwd
door al dat leeft op aarde,
hoe wordt u nu bespuwd.
Hoe bent u thans verbleekt.
Wie heeft het licht van uw ogen,
dat anders met geen enkel licht is te vergelijken,
zo vreselijk geschonden?

Het geestelijk lijden van Jezus

Daarnaast is er het geestelijke of mentale lijden van Jezus. Niet alleen moest hij een erge marteldood ondergaan, hij was ook door al zijn volgelingen. In twee films komt de worsteling van Jezus met het leven dat hij had kunnen hebben naar voren.

Jesus Christ Superstar van Norman Jewison (1973) op basis van de rockopera van Andrew Lloyd Webber en Tim Rice (1970). Jezus twijfelt in hele film aan zijn roeping. De kruisiging zelf is sober, maar in de scène in Gethsemane zien we een sterke montage van kruisigingskunst, die Jezus’ geestelijk lijden dichtbij brengt.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Last Temptation of Christ van Martin Scorsese (1988)
De film is gebaseerd op het boek van de Griekse schrijver Níkos Kazantzákis (1955), die verder bekend is van o.m. Zorba de Griek. De hele film draait om kruisiging. Jezus wordt hier verleid door duivel, in de gedaante van een jong meisje. Zij vertelt hem dat hij van het kruis af mag komen. Vervolgens trouwt Jezus met Maria Magdalena en leeft hij gelukkig verder. Tot hij vlak voor het einde wakker schrikt uit deze droom en toch ervoor kiest te sterven.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Godverlatenheid

En uiteindelijk wordt Jezus ook door God verlaten. Aan het kruis citeert Jezus psalm 22:
   
Mijn God, mijn God,
waarom hebt u mij verlaten?
U blijft ver weg en redt mij niet,
ook al schreeuw ik het uit.
‘Mijn God!’ roep ik
overdag, en u antwoordt niet,
  ’s nachts, en ik vind geen rust.
(..)
Allen die mij zien, bespotten mij,
ze schudden meewarig het hoofd:
‘Wend je tot de HEER! Laat hij je verlossen,
laat hij je bevrijden, hij houdt toch van je?’
(..)
Ik kan al mijn beenderen tellen.
Zij kijken vol leedvermaak toe,
verdelen mijn kleren onder elkaar
en werpen het lot om mijn mantel.

Deze psalm is op muziek gezet door Felix Mendelssohn-Bartholdy: Psalmen op.78 - nr.3, Mein Gott, warum hast du mich verlassen? (Psalm 22)

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Dood en verlossing als archetype

We houden het in deze aflevering dichtbij het verhaal van de kruisiging, want als we naar het archetype van de “held die sterft voor de verlossing van anderen” zouden kijken zouden we tijd tekort komen, denk bijvoorbeeld aan:

  • The Green Mile van Frank Darabont (2000) op basis van het boek van Stephen King
  • Gran Torino van Clint Eastwood (2008)
  • Breaking the waves (1996) en Dogville (2003) van Lars von Trier
  • Corpus Christi van Jan Komasa (2019)

De kruisdood belachelijk maken

Monty Python’s Life of Brian van Terry Jones (1979) zorgde voor veel opschudding omdat de film een satire is op het verhaal van Jezus en zijn kruisdood. Al is de film meer nog een aanklacht tegen religie, dan tegen Jezus, waar de makers best respect voor hadden toen ze enige research naar hem hadden gedaan.

Zo worden kerkscheuringen belachelijk gemaakt:

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

De slotscène met Brian aan het kruis vinden veel gelovigen toch wel pijnlijk, zeker gezien het lied dat dan wordt gezongen: Always look on the bright side of life.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Deze film en andere vormen van satire kunnen als blasfemisch gezien worden, maar ergens hebben ze ook een religieuze functie: ze maken de kruisdood van Christus weer schokkend. Jezus stierf een Romeinse marteldood, een echte vernedering. In de loop van de eeuwen is het rauwe randje van dit “beeld” wel verdwenen.

Het werk Immersion van Andres Serrano (1987) heeft als bijnaam “Piss Christ” omdat het een foto is van een crucifix in, wat vermoed wordt, de urine van de kunstenaar. Het verbeeldt dat de kruisdood van Jezus een vernedering is, niet iets moois en heiligs. Dat leidde ook tot veel ophef en het werk is dan ook meermaals beschadigd.

Want uiteindelijk is het verhaal van het christendom dat Jezus “om ons mensen en tot onze zaligheid” (aldus de geloofsbelijdenis van Nicea) geleden heeft en gestorven is. Dit wordt mooi geïllustreerd in de film Silence van Martin Scorsese (2016), naar het boek Stilte van Shusaku Endo (1966). De hoofdpersoon is een priester die liever doodgemarteld wordt dan dat hij Jezus verloochent. Als later hijzelf niet meer gemarteld wordt, maar allerlei geloofsgenoten wel, totdat hij Jezus verloochent, krijgt hij een visioen. Hierin zegt Jezus: “Verloochen mij maar, ik kan het hebben. Juist daarvoor ben ik gekomen.”

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Overige kunst

Schilderkunst

Films

Kreuzweg van Dietrich Brüggemann (2014)
The Power and the Glory van Graham Greene (1940) gaat over een drankverslaafde priester met een kind in Mexico. De priester gaat door met zijn werkzaamheden, ondanks dat er ernstige geloofsvervolgingen zijn en ondanks dat hij eigenlijk, gezien zijn zondige staat, zijn werkzaamheden als priester niet mag uitvoeren.

Muziek

The Lord of the Rings van J.R.R. Tolkien (1955) gaat over een onschuldige die het ultieme kwaad moet vernietigen in de hel.
The Cross van Prince
Forgive Them Father van Lauryn Hill
There is a Valley van Bill Fay
I Still Havent Found What I’m Looking For van U2

[In deze aflevering hoor je Ab Nieuwdorp, Alain Verheij, Allard Amelink en Rick de Gier.]

--:--