De Gouden Eeuw in huis, tuin en keuken

Het begon allemaal in 1602 met de oprichting van de VOC, het eerste bedrijf ter wereld dat aandelen uitgaf. In de VOC werden de kooplieden verenigd die naar het oosten voeren. Hoewel Nederland nog tot 1648 in oorlog zou zijn met Spanje, bestond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden al. De zwaar bevochten onafhankelijkheid betaalde zich uit in hoogstaande handel, kunst en wetenschap. Huidige wereldsteden als New York (Nieuw-Amsterdam) en Jakarta (Batavia) werden door de Nederlanders gesticht en – minder fraai – de aanvankelijk door calvinisten bestreden slavenhandel kwam tot bloei. Amsterdam groeide uit tot een welvarend centrum, wat zichtbaar werd in de ontwikkeling van de grachtengordel, de eerste Vinex-wijk van Nederland. In ons dagelijks leven is de Gouden Eeuw nog steeds zichtbaar aanwezig, in de kerk, de keuken en de tuin.

Tulpenmanie

Om maar met die tuin te beginnen: de tulp is nationaal symbool bij uitstek. Het begon in 1593, toen Carolus Clusius, beheerder van de botanische tuin in Leiden, een aantal tulpenbollen cadeau kreeg uit Turkije. Daar groeiden tulpen in het wild, wat kleiner en iets minder kleurig dan we hem nu kennen. De jaren daarna begon de prijs van tulpenbollen langzaam te stijgen, vooral toen er bijzondere kleuren gingen ontstaan, die later afkomstig bleken van een virus. De prijzen liepen sneller op en toen in de jaren dertig gewone burgers begonnen te speculeren op de nieuwe tulpenoogst, ontwikkelde zich een eerste grote hype. Zo werd de paars-witte papagaaitulp Viceroi eens verkocht voor 3000 gulden per stuk. De euforie duurde een jaar of drie, daarna zakte de markt als een kaartenhuis in elkaar. Een grote chaos was het gevolg. De prijzen werden weer snel normaal, de kleuren bleven, en sieren nu onze tuinen.

Peper en nootmuskaat

Welke Nederlandse keuken heeft geen busje peper of nootmuskaat in de kast staan? En als we speculaas of kruidnoten eten, proeven we de kruidnagel die erin is verwerkt. Dat vinden we allemaal heel gewoon. In het begin van de zeventiende eeuw waren specerijen in Europa zeldzaam. De specerijenhandel met Indië die de VOC opzette, bleek erg lucratief. De toppers: nootmuskaat, zwarte peper en kruidnagel. Scheepsladingen vol werden aangevoerd en verhandeld in Amsterdam. 'Peperduur' is een typische uitdrukking uit die tijd.

Remonstrantse Broederschap

Sinds de zestiende eeuw had de gereformeerde kerk het voor het zeggen in religieus Nederland. Aan het begin van de Gouden Eeuw vochten de theologen Arminius en Gomarus een geschil uit over uitverkiezing en vrije wil. Kortweg: kan een mens er zelf voor kiezen om God te dienen? Arminius vond van wel, Gomarus vond van niet. Het conflict liep hoog op. De Arminianen richtten een verzoekschrift (remonstrantie) tot de Staten van Holland. Bijna liep het uit op een burgeroorlog. Op de synode van Dordrecht in 1618/1619 werd de knoop doorgehakt. De remonstrantie werd verworpen en de indieners de synode uitgezet, waarna men de leer van de uitverkiezing verankerde in de Dordtse Leerregels. Die zijn sindsdien achter in bijna elk psalmboekje te vinden. De Arminianen begonnen hun eigen kerk, de Remonstrantse Broederschap, die aanvankelijk verboden werd, maar in 2005 haar 375-jarig jubileum vierde.

De Statenbijbel

De Synode van Dordrecht pakte door en besloot ook tot een algehele vertaling van de Bijbel in het Nederlands, een taal die tot dan alleen in dialecten bestond. Door vertalers uit verschillende gewesten bij elkaar te zetten, ontstond de officiële taal. In 1637 werd de vertaling door de Staten-Generaal goedgekeurd en als standaard voor alle kerken in Nederland aangewezen. De Statenvertaling wordt nu nog in tal van kerken gebruikt.

Tekst: Arie Kok