Wat zegt de Bijbel over mode?

‘Draag altijd vrolijke kleren’ – Prediker 9:8

Als we het over kleding hebben, gaat het vaak over de functionaliteit ervan. Het moet zedelijk zijn en – in sommige christelijke kringen – sober. Maar kan het ook zijn dat christelijke kleding veel rijker is dan dat? En moeten gelovigen zich dan niet serieuzer bezighouden met mode dan ze nu doen? De vraag stellen, is hem beantwoorden. Robert Covolo verwijst in een essay met de veelzeggende titel ‘A call to joyful style’ (Een oproep tot een vrolijke stijl) naar Spreuken 31:21-22, waar de Spreukenschrijver de kenmerken van een goede echtgenote beschrijft. “Hier gaat het niet alleen over een godvruchtige levenshouding, maar ook over de manier waarop ze zichzelf mooi maakt,” schrijft Covolo. “Zo lezen we dat een vrouw met een edele inborst ‘gekleed gaat in fijn linnen en purperen wol’. Spreuken spoort jonge mannen aan om zo’n goedgeklede dame uit te kiezen, want op deze manier laat ze niet alleen zien dat ze zichzelf mooi kan kleden, maar ook dat ze de kennis heeft om net zulke mooie en bruikbare kleding te maken voor haar hele familie.”

Voor Calvijn moest een mooie jurk gevierd worden

Nauwelijks christelijke betrokkenheid

Tijdens het schrijven van zijn boek ontdekte Covolo tot zijn verrassing dat grote theologen als Augustinus, Thomas van Aquino en Calvijn mode zeer serieus namen. Veel serieuzer dan christenen nu. “Deze mannen erkenden dat kleding een onderwerp is dat theologische aandacht verdient,” laat Robert Covolo weten vanuit zijn woonplaats Long Beach, Californië. “Maar anno 2021 zie je nauwelijks christelijke betrokkenheid op dit thema. Terwijl het aantal modestudies wereldwijd de afgelopen vijf decennia toch bijna geëxplodeerd is. Het is uitgegroeid tot een volledige academische industrie met opleidingen, belangrijke publicaties en speciale academische tijdschriften.” Christenen vind je nauwelijks in die wereld, en dat verbaast hem. Gelovigen schrijven immers over allerhande zaken: muziek, film, psychologie, wetenschap. “Dus waarom niet over mode, die zo’n fundamenteel aspect is van ons leven? Ik wilde daar met mijn boek Fashion theology verandering in brengen.”

Hoe ziet zo’n ‘modetheologie’ er volgens u uit?
“Zoals ik in mijn boek betoog, zullen verschillende theologen verschillende manieren hebben om de relatie tussen christendom en mode te begrijpen. Dat hangt af van de theologie van een bepaalde theoloog, en van zijn kijk op kleding. Maar elke modetheologie koestert hetzelfde gemeenschappelijke verlangen, namelijk: ‘christelijk denken’ over de snijvlakken van theologie en mode.”

Over Calvijn gesproken: veel mensen zien hem als de man van de zwarte kousen en soberheid. Klopt dat beeld?
“Calvijn was een veel interessanter persoon dan deze karakterisering hem schetst. Hij was een humanistische geleerde die mooie kleding zag als een geschenk van een Vader die ons rijkelijk bedeelt met goede gaven. Voor Calvijn moest een mooie jurk gevierd worden. Maar hij had andere thema’s die hem onder druk zetten. Zo wilde hij de vroomheid en zelfverloochening die hij zag bij de vroege kloosterlingen, in het kerkelijke leven inbrengen. Als Luther het ‘priesterschap van gelovigen’ was, was Calvijn het ‘monnikschap van gelovigen’. Dit vertaalde zich voor Calvijn in de behoefte om genotzucht te vermijden, zodat men overvloedig zou kunnen geven aan de armen die geen kleding hebben.”

We zouden er gek uitzien als we nu de kleding droegen die Jezus droeg

‘Wat zou Jezus dragen?’

Dat zowel het Oude als het Nieuwe Testament kledingvoorschriften geeft, weten de meesten wel. Denk aan Deuteronomium 22:5, 1 Timoteüs 2:9-10; 1 Petrus 3:3-4 en 1 Korintiërs 11:6-10. Maar geeft de Bijbel ook restricties voor christenen als het gaat om mode? Covolo: “De Bijbel geeft principes los van tijd en cultuur, en deze principes zijn een leidraad voor christenen als het gaat om kleding. De vraag is niet: ‘Wat zou Jezus dragen?’ Want Jezus leefde in de eerste eeuw, we weten hoe Hij gekleed ging, en we zouden er allemaal gek uitzien als we dat nu ook droegen. Een betere vraag is: ‘Wat zou Jezus dragen als Hij mijn leven leefde? In mijn tijd, mijn cultuur, met mijn budget en met mijn sociale en culturele werelden?’ Deze tweede vraag is veel interessanter en laat zien dat een ethiek van christelijke versiering verbeeldingskracht vereist, en niet alleen maar beperkingen.”

Onderdeel van de scheppingsorde

Hoe interpreteert Covolo dan Deuteronomium 22:5, waar staat dat een vrouw geen mannenkleding mag dragen en andersom? “Dit vers impliceert dat we het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk moeten erkennen als onderdeel van de scheppingsorde,” reageert hij. “De Schrift zegt dat verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke lichamen geen toeval zijn, maar een deel van de wereld die God heeft gemaakt. Als dat zo is, is het een eer voor God om het man-zijn en vrouw-zijn te erkennen en te omarmen. Tegelijk moet je zeggen: de manier waarop dit verschil wordt uitgedrukt, verschilt aanzienlijk binnen de diverse culturen en subculturen. Maar culturele uitingen van het seksuele verschil tussen mannen en vrouwen zijn een goede zaak. Al zijn het ‘culturele contextualisaties’, niet meer dan dat. Ze mogen niet verheven worden tot absolute status. Dat kan ook niet, want door de tijd heen veranderen ze onvermijdelijk.”

Hoe belangrijk of onbelangrijk is het voor God, denkt u, dat christenen zich onderscheiden in kleding?
“Dat hangt af van de cultuur waarin christenen zich bevinden. Als een christen deel uitmaakt van een cultuur die christelijke waarden in zijn kleding tentoonspreidt, zal er weinig onderscheid nodig zijn. Maar in een cultuur die kleding benadert op een manier die in strijd is met christelijke waarden, zal onderscheid nodig zijn. Als je mij vraagt: wat moet een christelijke kledingstijl nu precies meegeven?, dan zou ik zeggen – in lijn met onder andere Prediker en Calvijn – dat christenen een bijzondere mogelijkheid hebben om in hun kleding van elke dag hun vreugde uit te drukken.”

In de christelijke cultuur lijkt het soms of vooral vrouwen kledingadvies krijgen: lang haar, het dragen van een rok, geen make-up. Herkent u dat beeld? En hoe komt dat?
“Dit is een grote vraag, en het verdient een groter antwoord dan ik hier kan geven. Maar het is wel goed je te realiseren dat dit geen uniek fenomeen van christelijke culturen is. In feite geldt deze voorliefde in veel culturen over de hele wereld, christelijk of niet. Dit komt doordat mannen en vrouwen vóór de moderne tijd met elkaar omgingen op een manier die we in de moderne westerse samenleving niet meer begrijpen. Als iemands vrouw of zus, echtgenoot of broer zich niet kleedde volgens de geldende fatsoensnormen, was dat een belediging voor het hele gezin. Tijdens de Verlichting werden mensen in het Westen individualistischer en veranderde de culturele en sociale context. Al zijn er tegenwoordig in bijvoorbeeld sommige moslimculturen – waar deze individualisering veel minder heeft plaatsgevonden – nog steeds sterke controles op de kleding van individuen binnen families en sociale groepen.”

Strenggelovigen in Nederland dragen vaak lange, donkere rokken en hoeden en donkere pakken. Te veel aandacht voor het uiterlijk leidt af van het innerlijk, is de gedachte. Terecht?
“Het christendom gaat duidelijk over de binnenkant. Maar we moeten oppassen dat we de buitenkant en de binnenkant niet tegen elkaar uitspelen. En let wel: er zijn verzen in de Schrift die gelovigen lijken te bevelen juist feestelijke of schitterende kleding te dragen. Denk aan Prediker 9:8, Spreuken 31:22 en Psalm 45:14.”

Een paar jaar geleden was er in christelijk Nederland een rel over de legging. ‘Niet geoorloofd voor dames’, oordeelden diverse dominees. Moeten theologen zich wel op dat niveau bemoeien met kleding?
“Als vuistregel denk ik dat veel kledingissues neutraal zijn. Ware christelijke eenheid is niet gebaseerd op culturele uniformiteit, maar op gedeelde loyaliteiten – aan Christus, de Schrift en centrale geloofsbelijdenissen – en op principes als kuisheid en gastvrijheid. Uit mijn onderzoek blijkt dat Calvijn over het algemeen vermeed in te gaan op specifieke kledingkwesties. Onder andere om die reden zou je mij een calvinist kunnen noemen.”

Zij eren God door zondags hun beste vrijetijdskleding te dragen

Korte broek met sandalen

In Nederland is het fenomeen ‘zondagse kleding’ decennialang gemeengoed geweest. Op zondag droeg je speciale, nette kleding. Met blote voeten in schoenen was uit den boze, evenals korte of spijkerbroeken voor mannen. Hoewel veel gelovigen tegenwoordig een stuk vrijer gekleed gaan, ziet Covolo er de waarde wel van in. “De zondag is een aparte dag. Het is de dag dat Jezus opstond uit de dood en dat christenen het brood breken met hun opgestane Heer. Ik waardeer dit verlangen om de Heer te eren als een gezelschap van gelovigen die Hem ontmoeten door zich netjes te kleden. Tegelijkertijd is het een gegeven dat deze dag van rust en viering er niet voor iedereen hetzelfde uitziet. In Orange County bijvoorbeeld – vlak bij waar ik woon – hebben de meeste christelijke mannen de hele week een pak aan voor hun werk. Zij beschouwen een shirt met Hawaïaanse print, en een korte broek met mooie sandalen juist als ‘zondagse kleding’. Zij eren God door op zondag hun beste vrijetijdskleding te dragen. En,” besluit hij met een knipoog, “vergis je niet: deze Hawaïaanse shirts zijn niet goedkoop!”

Beeld: Shutterstock