Beter in balans met een therapeut in je broekzak

Hulp bij praktische zaken als plannen en het opstellen van mailtjes, via het inmiddels bekende ChatGPT, is pas het begin. Kan AI je ook mentaal ondersteunen? Uit de honderden apps die daarvoor worden ontwikkeld, lijkt het erop dat een grote groep mensen denkt van wel. Zo is er een app die jou – diep verzonken in het werk – vertelt wanneer je water moet drinken. Of neem de app Cortana, een persoonlijke productiviteitsassistent van Microsoft die op het werk helpt tijd te besparen en te focussen op wat belangrijk is. Ook zijn er talloze chatbots die empathische gesprekken met je voeren, tips voor zelfzorg geven en zelfs crisisinterventie bieden.

Werkt het echt?

Woebot, een Engelstalige chatbot, functioneert als zo’n therapeut in je broekzak. Woebot vraagt je hoe het gaat en reikt vervolgens tips aan, afhankelijk van je gemoedstoestand. Zo hopen de app-ontwikkelaars dat iedereen laagdrempelig toegang heeft tot een mental coach. En zo bestaan er nog meer apps, zoals Headspace en Mindshift, die je beloven met meditaties en ademhalingsoefeningen je stress te verminderen.

De vraag bij zulke apps is natuurlijk: werkt het echt? New York Times-journalist Barclay Bram testte de Woebot-app in 2022 een jaar lang om zijn mentale klachten te ‘genezen’. Hij kwam tot de conclusie dat Woebot geen remedie is voor ernstige psychische klachten. “Wat Woebot biedt, is een wereld van kleine tools waarmee je kunt sleutelen aan de marges van je gecompliceerde bestaan”, schrijft hij. Prima dus als tijdelijke hulp bij de lichtere hulpvragen. Zodra de bot serieuze klachten, zoals suïcidale gedachten bespeurt, word je doorverwezen naar professionele hulp.

Hoeveel invloed heeft AI op jouw baan?

Doe de test!

Hoeveel invloed heeft AI op jouw baan?

AI (Artificial Intelligence) zorgt ervoor dat banen gaan veranderen. Maar welke invloed heeft AI op jouw baan? Ontdek in 6 vragen de mogelijkheden van AI.

‘Robotpsycholoog’

Ook Nederland werkt aan een ‘robotpsycholoog’. Aan de TU Delft ontwikkelde promovenda Franziska Burger een computerprogramma dat, met behulp van AI, mensen met een (aankomende) depressie kan helpen. Het is bedoeld om meer zicht te krijgen op negatieve gedachten. Deze aanpak lijkt op de cognitieve therapie die veel psychologen in hun spreekkamer aanbieden.

Het onderzoek van Burger laat zien dat AI prima in staat is kerngedachten van depressieve mensen te identificeren. Denk daarbij aan overtuigingen als ‘Ik ben niet competent’ of ‘Mijn collega’s hebben een hekel aan mij’. Inzicht in deze niet- helpende gedachten is een eerste stap bij cognitieve therapie – alleen door ze te herkennen kun je ze vervangen door gezondere gedachten. Helaas kunnen depressieve mensen deze niet-helpende gedachten vaak slecht identificeren, maar AI zou daarbij kunnen ondersteunen. Er is nog wel vervolgonderzoek nodig voor AI ons inhoudelijk echt goed gaat begrijpen, zegt Burger.

PTSS behandelen met virtual reality

Desalniettemin wordt er veel van virtual reality en AI verwacht. Bijvoorbeeld als het gaat om de preventie en behandeling van PTSS bij specifieke doelgroepen zoals politiemedewerkers. Denk dan aan ‘virtual reality exposure therapie’. Je wandelt daarbij door een virtuele werkelijkheid, waarin je je trauma herbeleeft. In een nieuw ontwikkelde interventie die op verschillende plaatsen in de wereld wordt ingezet, 3MDR genaamd, ligt een patiënt dus niet meer op een divan. In plaats daarvan loopt hij of zij op een loopband in een gepersonaliseerde virtuele werkelijkheid. Mét eigen muziek om het angstgeheugen nog intensiever te behandelen en terugval te voorkomen.

Therapie in een virtuele werkelijkheid biedt kansen voor PTSS

Therapie in een virtuele werkelijkheid zou uiteindelijk kunnen bijdragen aan het herstel van kwaliteit van leven voor mensen met enkelvoudige en complexe PTSS. Dat biedt kansen voor de politie en de brede groep van geüniformeerde professionals die regelmatig te maken krijgen met traumatische situaties. Veelbelovend dus, en daarom wordt er de komende tijd nog veelvuldig onderzoek naar gedaan.

Allemaal op dezelfde trein

Deze ontwikkelingen hebben zeker een positieve kant. Bijvoorbeeld als het mensen met een dwarslaesie helpt om weer te kunnen lopen, en dat is allang geen toekomstmuziek meer. Maar big-techdeskundige Rick Bouter* noemt het “in lijn met transhumanisme”. Wat was dat ook alweer? “Technologie wordt dan zo belangrijk dat het de mens zal overstijgen, en dat wordt toegejuicht en gestimuleerd. Zover zijn we nog niet, maar we zitten wel allemaal op die trein en uitstappen is heel lastig.”

Verlengstuk van de mens

Nog even terug naar die therapeut in je broekzak. Dat klinkt leuk, zegt Rick, maar het is ook de zoveelste illustratie van de schaduwzijde van technologie, namelijk: het menselijke verdwijnt langzamerhand. “Probeert zo’n digitale therapeut jou daadwerkelijk te doorgronden en op basis daarvan een diagnose te stellen?

Hét probleem met ‘de machine’ AI is: de uitkomst is enkel gebaseerd op de data die mensen er ooit ingestopt hebben. Zijn die data waardeloos, dan is de uitkomst dat dus ook. En er hangt natuurlijk een privacy-prijskaartje aan. Een waar gezegde is: betaal je ergens niet voor, dan ben je zelf het product.”

Een waar gezegde is: betaal je ergens niet voor, dan ben je zelf het product

Technologie wordt op die manier een doel, in plaats van een middel. Daar zit Ricks zorg. Maar zolang AI een verlengstuk van de mens is en diezelfde mens ook qua ethiek de leiding heeft, staat Rick juichend langs de lijn. “Als technologie ons kan helpen om minder geestdodend werk te hoeven doen waardoor we blijer naar ons werk gaan, helemaal goed! Laten we dan in de tijd die vrijkomt vooral zo veel mogelijk met zinvolle zaken bezig zijn. En bedenk ondertussen: wie en wat is eigenlijk de drijfveer achter die eeuwige ratrace om productiviteit?”

Wat is wijsheid?

Tot slot nog even weer terug naar de hulp bij praktische zaken, zoals mailtjes versturen. Wat is wijsheid: wel of niet ChatGPT inzetten? Rick: “De vraag is: zijn het jouw woorden? Kopieer niet wat ChatGPT voor jou schrijft, maar gebruik de input om er je eigen verhaal van te maken. Dan gebruik je technologie als verlengstuk en blijf jij in de driver seat.”

*Rick Bouter werkt bij een van de grootste technologiebedrijven ter wereld en is voorzitter en medeoprichter van het platform Techthics. Deze groep mensen bezint zich op technologische ontwikkelingen vanuit een christelijk perspectief.

Meer lezen over Artificiële Intelligentie? In de nieuwste Eva met het thema ‘AI, bedreiging of buitenkans?’, lees je alles over de razendsnelle technologie, hoe AI ons leven makkelijker maakt, maar ook of AI eigenlijk wel iets bijdraagt aan ons levensgeluk? Koop een jaarabonnement of bestel een los nummer.

Tekst: Wilfred Hermans
Beeld: Getty Images