Hoe je tijd tot je bondgenoot maakt
Je jongleert met je werk en gezin, daarnaast wil je fit blijven én qualitytime met je vriendinnen doorbrengen. O ja, die belangrijke presentatie nadert, en je bent ook nog verantwoordelijk voor het familie-uitje dit jaar. Oftewel: een paar uur extra per dag zou welkom zijn. Waarom lijkt tijd altijd zo schaars, en kan dat ook anders, vraagt journalist Eline van Lindenberg zich af.
De dagen dat ik als tienjarig meisje met de barbies speelde, leken eindeloos te duren. En had ik op maandagavond pianoles, dan kon ik van tevoren prima nog een half uur buitenspelen met vriendinnetjes. Nu, twintig jaar later, leef ik van uur tot uur en bereken ik continu hoelang ik nog heb tot mijn volgende taak of afspraak. Ik word geleefd door de klok, mijn agenda en to-dolijst en heb vaak het gevoel dat ik tijd tekortkom. En áls ik dan wat tijd over heb, is er altijd wel een was weg te werken.
Er komt nooit een dag waarop eindelijk alles geregeld is
Ik ben niet de enige. Uit cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat zo’n 36 procent van de Nederlanders zich ten minste één dag per week opgejaagd voelt, ruim de helft hun leven vaak ‘te druk’ vindt en zo’n 39 procent zich thuis of op het werk weleens tekort voelt schieten. Volgens Tanja van der Lippe, Utrechts hoogleraar sociologie en auteur van Waar blijft mijn tijd?, komt onze vergrote tijdsdruk onder andere doordat in de afgelopen vijftig jaar het aantal tweeverdieners is toegenomen. Vroeger deed de vrouw het huishouden; nu werkt zij vaker ook buitenshuis, constateert Van der Lippe in de Volkskrant. Ook zijn we meer gaan multitasken. Was het vroeger ‘maandag wasdag’, inmiddels gooi je er elke dag een wasje in. En dan heb je natuurlijk de smartphone waaraan veel tijd verloren gaat. Zelfs al ligt-ie ondersteboven naast je, het idéé dat je geappt of gebeld kunt worden kan een gehaast gevoel geven.
Steeds ongeduldiger
In 1930 voorspelde econoom John Maynard Keynes dat zijn kleinkinderen door groeiende welvaart en nieuwe technologieën niet meer dan 15 uur per week zouden hoeven werken. Wat moeten we doen met al die tijd die vrijkomt – dát zou de uitdaging zijn. Keynes kreeg ongelijk. Ja, er zijn heel wat uitvindingen die ons leven makkelijker maken en ons veel tijd besparen. Magnetrons en vaatwassers bijvoorbeeld, maar ook diensten als Thuisbezorgd en Netflix. Volgens Robin Kiesler, baas van flitsbezorgdienst Flink, kun je de tijd die zijn bedrijf je bespaart besteden aan value-adding activiteiten, zegt hij tegen de Volkskrant. “In plaats van in de rij van de supermarkt te staan kun je op de bank chillen, iets leren, mails versturen, een podcast luisteren of je oma bellen.”
Maar het probleem is: door dit soort uitvindingen gaat het leven juist sneller en wordt iedereen ongeduldiger, schrijft journalist Oliver Burkeman in zijn boek 4000 weken. “Om de een of andere reden is het veel irritanter om twee minuten op de magnetron te moeten wachten dan twee uur op de oven, of tien seconden kwijt te zijn aan een niet snel ladende webpagina in plaats van drie dagen te wachten op de post.” De tijd die je niet in de supermarkt hoeft rond te lopen, vullen we weer met nieuwe taken. “Als je probeert al je klussen weg te werken, loopt je agenda alleen maar sneller vol. Er komt nooit een dag waarop eindelijk alles geregeld is.”
Het leven is beledigend kort
4000 weken, zoals de titel van Burkemans boek luidt, is de gemiddelde levensduur van een mens. Leef je 4000 weken, dan word je bijna 80 jaar oud. Dat vindt Burkeman ‘absurd, angstaanjagend, beledigend kort’. Maar hij geeft geen productiviteitstips om maar zo veel mogelijk te doen en bereiken. Nee, zegt hij: het is zonde om de beperkte tijd die je hebt, gehaast en ontevreden door te brengen. Zijn advies: aanvaard dat het leven kort is en je niet alles kunt doen. “Zo krijg je de kans om een ambitie te laten varen die altijd al onhaalbaar was: het streven om de zo efficiënt mogelijke, oneindig capabele, emotioneel onoverwinnelijke, volledig onafhankelijke persoon te worden die je officieel geacht wordt te zijn. Als je je realiseert dat dat onmogelijk is, kun je je mouwen opstropen en aan de slag gaan om alle fantastische dingen te doen die wél haalbaar zijn.”
Integreer diepe rust in je dag en je hebt geen vakantie meer nodig
4000 weken staat vol mooie, heerlijk relativerende inzichten en adviezen. Zo ziet Burkeman de waarde van de sabbat in en stimuleert hij om toch echt aan dat creatieve project te beginnen dat je altijd uitstelt. Toch vind ik zijn visie op het leven niet toereikend. Het geeft me alsnog het gevoel dat ik ‘er alles uit moet halen wat erin zit’ en bovendien: als christen geloof ik niet dat het leven na die 4000 weken voorbij is.
Ik besluit Mirjam van der Vegt over dit thema te spreken. Zij is stiltecoach en auteur van boeken als De kracht van rust en Koester je hart. In haar ideeën over tijd en rust laat ze zich inspireren door de Bijbel en de christelijke traditie. In Koester je hart schrijft ze: “We leven vaak onder de wet van de klok en die wordt weer bepaald door het economisch rendement. Vaak vergeten we dat we leven onder de zon van God.” Vervolgens geeft ze tips om het leven te laten ‘zijn’, zoals je eigen stilteplek creëren, je hoofd leegschrijven en veertig dagen het nieuws niet volgen.
Tijdens ons telefoongesprek stapt ze de deur uit om te gaan wandelen. Dat doet ze vaker tijdens werkafspraken. “Het mooie is: als je wandelt, zie je hoe dingen veranderen in de seizoenen”, vertelt ze. “De natuur vertelt me dat iets tijd kost. Groei gebeurt in stilte, niet in lawaai. Het gaat erom waar je je aan blootstelt.”
Hoe wil jij je tijd de komende maanden besteden?
In de training Zingeving in de stilte deelt de Zweedse schrijver (en columnist van Eva) Tomas Sjödin zijn gedachten over stilte. Meer informatie en aanmelden voor de training?
We leven eeuwig
Dat we ons steeds zo opgejaagd voelen, komt volgens Van der Vegt doordat we in ons hoofd de gedachte hebben dat we beperkt zijn in tijd. “We leven in een gebroken wereld, en we zijn op zoek naar heelheid. Alles moet kloppen, en het moet zo snel mogelijk. Dat kunnen we moeilijk aan. Voor mij was de allerbelangrijkste kentering naar een minder gestrest leven: de ontdekking dat niets gebroken is, en de toekomst nu is. Ik geloof dat in het hier en nu alles al is volbracht, door Jezus. Het is onmogelijk om het heel te maken in de tijd die je hier hebt – dan kom je altijd tijd tekort. We hebben steeds weer het besef van eeuwigheid nodig. Als je gelooft dat je deel uitmaakt van een groter verhaal, dan hoeft het niet allemaal op stel en sprong af.”
En als je beseft dat je in de eeuwigheid leeft, is er geen moment verloren, aldus Van der Vegt. “Het perfectionisme gaat er dan vanaf. Natuurlijk mag je genieten en een mooi gedekte tafel met Kerst willen. Maar het móét niet. Misschien gebeurt het. We zijn vaak aan het streven in plaats van leven. En dan gaan we het grijpen. Dan weet je sowieso dat het niet leuk wordt. Zijn we nog in staat om te ontvangen?”
Chronos vs. kairos
Het besef dat we de eeuwigheid hebben, geeft rust: dan hoef je ook niet ‘eruit te halen wat erin zit’. Niet alles hoeft perfect – die vakantie, het kerstdiner, het jaarlijkse vriendinnenweekend. Maar mijn to-dolijst en afspraken blijven staan, en ik jaag alsnog door mijn week. Hoe laat ik me minder leiden door de klok, en leef ik meer ‘onder de zon van God’?
Belangrijk daarin is het verschil tussen chronos-tijd en kairos-tijd, het onderscheid dat de oude Grieken al maakten. Chronos verwijst naar de objectieve kloktijd, kairos is de subjectieve innerlijke tijdsbeleving. In haar boek Tijd tekort | tijd genoeg noemt hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn subjectieve tijdsbeleving op basis van wat je kunt, moet en doet, ook wel ‘gebeurtenistijd’: je gaat over op een andere taak of gebeurtenis omdat de taak of gebeurtenis voltooid of voldoende beleefd is. Je staat niet op wanneer de wekker om 07.00 uur gaat, maar wanneer je voldoende uitgerust bent.
Vertrouw je erop dat wat je nu ontvangt, genoeg is?
Leven volgens kloktijd – wat we massaal doen in het Westen – is handig. We produceren er kwantitatief meer door en kunnen afspraken maken met elkaar. Toch zitten er nadelen aan. Als je leeft volgens kloktijd, ervaar je meer tijdgebrek dan mensen die volgens gebeurtenistijd leven en zet je vaker plezierige gevoelens zoals trots, opwinding, dankbaarheid en lol opzij, aldus Sitskoorn. Je neemt minder de tijd om positieve gebeurtenissen met anderen te vieren en van het huidige moment te genieten. Het gevoel van tijdarmoede – het idee dat je te veel taken in te weinig tijd moet uitvoeren – is vaak gerelateerd aan hoofdpijn, gespannenheid, vermoeidheid en stress. Een probleem dat we allemaal wel zullen herkennen.
Leven in seizoenen
Van der Vegt legt uit hoe je dat kunt doen, leven in kairos-tijd – of, zoals ze schrijft, ‘leven onder de zon van God’. Ze vergelijkt het leven met een tuin die je zelf moet onderhouden. “Soms moet je snoeien, een andere keer planten of rustig op een bankje zitten. Dat zijn verschillende seizoenen in je leven. In kloktijd plannen we dat, in de kairos-tijd voel je het aan. Net als een boom aanvoelt dat het tijd is om zijn blaadjes te laten vallen, een periode waarin hij het rustiger aan moet doen. Het allerbelangrijkste is dat je je realiseert dat de tuin de eeuwigheid is. Dan doe je dingen in een ander tempo. Als je je hier en nu gedragen weet in het eeuwige verhaal, ga je anders om met je agenda. Daarom hebben de bomen ook niet zoveel haast.”
Van der Vegt heeft net een retraite gegeven in een klooster. “Er werd geklaagd over het sobere ontbijt. We willen vaak dat alles helemaal fantastisch is. We kunnen soberheid niet meer aan. Ten diepste gaat het om vertrouwen: vertrouw je erop dat wat je nu ontvangt, genoeg is? Of wil je alles hier en nu? Mensen willen bijvoorbeeld ook dat rouw direct voorbij is. Maar wat als het onderdeel is van je seizoen?”
Nooit meer vakantie nodig
Van der Vegt wijst op het belang van rust integreren in je leven. En dan niet rust als ‘snack’; als je écht diepe rust toepast in je dagelijks leven heb je geen ‘oplaadtijd’ meer nodig, zegt Van der Vegt. “Ik geloof niet in een scheiding maken tussen werk en privé. Ik geloof in leven. Daarin werk je, en rust je. Vaak gebruiken we rustmomenten om ‘op te laden’. Dan ben je aan het snacken.
“Als je diepe rust integreert in je dag, heb je geen vakantie meer nodig. Dat klinkt utopisch, maar dat is in mijn leven wel zo gebeurd. Ik vind vakanties soms alleen maar heel irritant, omdat ze mij uit mijn werk-rust-ritme halen. Natuurlijk is het fijn om langere periodes van rust te hebben, maar dat kan ook op andere manieren. Als je wilt leren rusten, zorg er dan voor dat je het niet haastig wilt doen. Dan wordt het een volgend doel op je to-dolijst. Rusten is hangen in de hangmat van genade. Met vallen en opstaan ontdek je wat wel en niet werkt. En het mooie is: we hebben de eeuwigheid om te leren.”
Het idéé dat je geappt of gebeld kunt worden kan een gehaast gevoel geven
Naar het strand
Terwijl ik dit artikel schrijf, ga ik bijna op vakantie – want ja, die heb ik op dit moment nog nodig. Vóór die tijd moet ik verschillende opdrachten afronden, en ik weet niet hoe ik dat voor elkaar ga krijgen. Ik had bedacht om – na een paar lange werkdagen – ook gisteravond door te werken, maar tijdens het eten zat ik bijna huilend aan tafel. M’n lichaam trok het niet. Hoe ironisch: terwijl ik een artikel over ‘alle tijd’ schrijf, weet ik zelf niet waar ik de tijd vinden moet en loop ik aan mezelf voorbij. Dus nam ik een besluit: ik ging die avond goed voor mezelf zorgen. Niet voor de tv hangen, want ik zit al de hele dag achter een scherm – nee, ik ben naar het strand gefietst.
Er was een storm op komst, onderweg overwoog ik nog om om te draaien. Toch voelde ik dat ik door moest. Eenmaal op het strand was het heerlijk. Twee vrouwen doken de zee in, een man duwde zijn catamaran de woeste golven op. De storm trok aan ons voorbij: het was een prachtig zicht op de dreigende donkere wolken, het geluid van de onstuimige zee was overweldigend. Ik voelde: dit is het. Dit is leven. Ik heb duidelijk te snoeien in mijn tuin – en ik blijf oefenen om diepe rust in mijn leven te integreren. Maar dit is een goed begin.
Tekst: Eline van Lindenberg
Beeld: Shutterstock