Hoe maak je keuzes in een maatschappij vol keuzevrijheid? 7 inzichten

Keuzes maken, ik ben er geen ster in. Als ik op een verjaardag tussen koffie of thee moet kiezen, kwijn ik al weg. En als ik dan even later met de theedoos op schoot zit (met spijt, want ik had net als mijn buurvrouw toch koffie moeten kiezen), ben ik een kwartier op zoek naar de smaak waar ik zin in heb. Toen ik met mijn man op de kinderwagenafdeling van Babypark rondliep om dé perfecte wagen voor onze toekomstige baby uit te zoeken, ben ik letterlijk in huilen uitgebarsten. Veel. Te. Veel. Keuze.

Ook in de belangrijkere thema’s kan ik nogal besluiteloos zijn. Moet ik een dag meer gaan werken, of juist de tijd met mijn kind thuis koesteren? Zal ik nog een opleiding of cursus volgen? Blijven we nog lang hier wonen? En als we willen verhuizen, waarheen dan? Hoe groter de impact van een beslissing op je leven, hoe belangrijker het is – en hoe meer druk ik voel – om de juiste keuze te maken. En dan is het risico dat iemand anders de knoop voor me doorhakt, of dat er juist niets gebeurt – geen keuze is ook een keuze – en ik spijt krijg.

Keuzevrijheid

Keuzestress is typisch iets van deze tijd. In onze maatschappij hebben we veel keuzevrijheid. Welke studie je wil doen, waar je gaat wonen, wat je levensbeschouwing überhaupt is – het ligt niet meer zo vast als vroeger. Daarnaast zijn er heel wat mogelijkheden bijgekomen. Van de verschillende soorten studies en banen tot badkamertegels en de honderden yoghurtsmaken in een Franse supermarkt.

Van de verschillende soorten studies en banen tot badkamertegels en de honderden yoghurtsmaken in een Franse supermarkt

Het lijkt misschien alsof die vele opties het kiezen makkelijker zouden maken, maar dat is een fabel. Juist die vele mogelijkheden maken kiezen ingewikkeld: je ziet door de bomen het bos niet meer. En hoe meer keuzes er zijn, hoe hoger de lat ligt om de ultieme keuze te maken. Dat kan je verlammen. Er bestaat een term voor: the Fear Of Better Options (FOBO) – oftewel, de angst om altijd verkeerd te kiezen.

Hoe we keuzes maken

In een aflevering van De Podcast Psycholoog vertelt Frenk van Harreveld, hoogleraar sociale psychologie, dat we ons vaak meer laten leiden door korte termijndoelen en -behoeften, dan doelen en behoeften op de lange termijn. Op dít moment lijkt het verstandig om een zak chips leeg te eten, want het is goedkoop, makkelijk en lekker. De kosten van zo’n keuze op lange termijn – het is slecht voor je gezondheid – zijn onzichtbaarder, abstracter. Andere factoren die invloed kunnen hebben op onze keuzes zijn expertise (hoeveel weet je van iets af?), motivatie (hoe gemotiveerd ben je om een goede keuze te maken?) en gelegenheid (ben je in staat om een goede keuze te maken?).

Ook persoonlijkheidskenmerken spelen een rol, aldus Van Harreveld. Zo zijn er ‘maximizers’ – mensen die altijd de best mogelijke keuze willen maken – en ‘satisficers’, mensen die genoegen nemen met een keuze boven een bepaalde grens van wat ze acceptabel vinden. Voor die laatste groep ligt de lat minder hoog, zij hebben minder keuzestress en zijn vaak tevredener met hun gemaakte keuze. Het is namelijk een fabel dat grondig alle voors en tegens afwegen bij elke keuze ook daadwerkelijk leidt tot de beste keuze. Juist door heel veel introspectie toe te passen, kun je op een dwaalspoor terechtkomen. Vaak weten we namelijk niet wat onze drijfveren zijn.

Tips om goede keuzes te maken

Hoe maak je een goede keuze – of in ieder geval een waar je tevreden mee bent? Hierbij een aantal inzichten vanuit verschillende hoeken.

• 1. Slaap er een nachtje over

De tip van Van Harreveld: sta open voor alle informatie die relevant is voor een beslissing, en verwerk die zo goed als je kunt. Zet alle voors en tegens op een rij, weeg die tegen elkaar af. Maar neem daarna even afstand. Op een later moment – ‘na een nachtje erover te hebben geslapen’ – kun je met een frisse blik ernaar kijken en bedenken of je nog steeds achter je beslissing staat. Op die manier laat je uiteindelijk toch je gevoel leiden.

• 2. Ken jezelf

In een podcastaflevering van Life Rules vertelt psychologe Michelle van Dusseldorp dat van bijna alles wat ze doet, ze wil dat het zin geeft – het draagt iets bij – of dat ze er zelf zin in heeft, dat ze het leuk vindt. Als het niet door die toets heen komt, probeert ze het uit te besteden. Keuzes maken wordt dan heel intentioneel: ze kiest voor dat waar ze voor wil gaan.

Daarvoor is het belangrijk om jezelf goed te kennen: weten wie je bent en waar je naartoe wilt. Elk jaar reflecteert Van Dusseldorp op het afgelopen jaar en gebruikt ze dat om keuzes te maken voor het nieuwe jaar. Bijvoorbeeld een bepaald boek lezen, geld sparen, tijd met iemand doorbrengen – dat zijn dan kaders waarvanuit ze keuzes maakt en die de ‘koers’ bepalen. Op die manier val je minder snel ten prooi aan keuzes die op de korte termijn het beste of makkelijkste lijken, maar op de lange termijn niet bijdragen, zoals Van Harreveld stelde.

• 3. ‘Own your own choices’

Natuurlijk moet je ook weleens dingen doen waar je geen zin in hebt, zoals opruimen of de was doen. In dat geval zegt Van Dusseldorp: ‘Own your own choices’ – ga na waarom je er toch voor kiest om het wel te doen. Wat zijn de consequenties als je het niet zou doen? Die wil je al helemáál niet. Op die manier komt er toch een intrinsieke motivatie voor je keuze.

• 4. Maak je keuze definitief

Neem échte keuzes, adviseert Van Harreveld. Probeer niet de hele tijd achterdeurtjes en sluiproutes open te laten. Het is verleidelijk om een hotel te boeken dat je tot het laatste moment nog kunt afzeggen, ‘want stel dat er iets beters voorbijkomt’; maar in de tussentijd kun je dan van alles bedenken wat er allemaal mankeert aan dat hotel. Maak je echter de keuze zonder annuleringsoptie, dan gaat ons psychologische immuunsysteem aan het werk en gaan we onszelf overtuigen dat de gemaakte keuze, de juiste keuze is. En daar zijn we stiekem best goed in.

• 5. Neem afscheid van de andere opties

Kiezen voor het ene, is sterven aan het andere, schrijft Mirjam van der Vegt in haar boek Leven is leren. Als je eenmaal een besluit hebt gemaakt: kun je je er dan aan overgeven? Van der Vegt geeft de tip om op te schrijven wat je keuze is en naar welke nieuwe dingen je uitziet. Daarnaast schrijf je op welke keuzes je laat ‘sterven’ en wat dit met jou doet. Neem de tijd om er afscheid van te nemen.

• 6. Leer van spijt

Hoe goed onze intenties ook zijn, we maken allemaal verkeerde beslissingen. In een column voor NRC geeft Ben Tiggelaar de tip om te leren van spijt. Als je weet waar je spijt van hebt, zo citeert hij de Amerikaanse bestsellerauteur Daniel Pink, kun je voortaan betere keuzes maken. Hoe doe je dat? Door een lijst te maken van keuzes waar je negatief op terugkijkt. Per misstap schrijf je op wat je ervan kunt leren. Vervolgens noteer je voor ieder punt wat je hiermee concreet gaat doen.

Ook geeft Pink twee adviezen om spijt te voorkomen. Nummer één: bedenk hoe je over vijf jaar terug zou kijken op de beslissing die je nu gaat nemen. En als tweede: vraag je bij lastige besluiten af welk advies jij je beste vriend zou geven in deze situatie.

• 7. Maak keuzes met God

Als je christen bent, kun je druk bezig zijn met ‘Gods plan voor je leven’. Bij elke keuze – voor een studie, een partner of baan – probeer je te achterhalen wat God van je zou willen. Als je Gods plan niet achterhaalt, mis je misschien wel het doel van je leven. Maar wat als je Gods stem nog nooit hebt gehoord? Kun je verkeerde keuzes maken, waarmee je God kunt teleurstellen?

Predikant Jurjen ten Brinke legt dat heel mooi uit in een van zijn preken. Zijn dochtertje wilde een straat inlopen waarvan hij al wist dat die doodlopend was. Wat deed Ten Brinke? Hij vertelde niet dat dat niet de juiste weg was – hij liep met haar mee, totdat ze zelf ontdekte dat de weg niet verder ging. Ze keerden terug en Ten Brinke legde uit wat het bord van een doodlopende straat betekende. Vanaf toen wist zijn dochtertje dat ze niet meer zo’n straat hoefde in te lopen.

Zo is het ook met ons leven: we mogen doodlopende straten inlopen, en weer terug – en levenslessen leren. Als je aan God verbonden bent, is er geen verkeerde keuze. “Er is een soort heilige ontspanning gekomen dat wat ik ook doe, welke keuze ik ook maak, dat ik die aan de hand van de Vader mag maken”, aldus Ten Brinke. Als je worstelt met Gods weg voor jou, is Jurjens preek een aanrader om te kijken.

Leven vanuit intentie, zodat het leven je minder overvalt

En nu ik

Ik kan tot de maximizers gerekend worden: ik kan slecht knopen doorhakken omdat ik altijd bang ben dat ik er een betere keuze is. Gelukkig heb ik een man naast me die dat wél goed kan – en zoiets is handig op de kinderwagenafdeling of in de supermarkt. Bij de grotere beslissingen, bijvoorbeeld of ik meer wil werken of niet, neem ik Michelle van Dusseldorps inzicht ter harte: leven vanuit intentie, zodat het leven je minder overvalt. Binnenkort maar eens reflecteren. Ook Van Harrevelds tip om keuzes gewoon maar te máken, is een eyeopener. Achteraf blijkt dat vaak ook de beste keuze. En zo niet, dan leer je daar weer van voor de volgende keer. Sowieso wil ik God betrekken bij mijn grotere keuzes – en met Hem door de straten van het leven lopen. Dat is heerlijk relativerend.

Stilstaan en op zoek gaan naar zingeving kan ook helpen bij het maken van keuzes. Theoloog en schrijver Tomas Sjödin ontwikkelde met Eva de training 'Zingeving in de stilte'. Het doel van deze training? Door middel van stilte een heldere blik en gevoelig gehoor te krijgen om te helpen meer zingeving te ervaren in je leven, om bewuster en betere keuzes te kunnen maken. Meer weten? Klik hier.

Geschreven door Eline van Lindenberg