Is er meer depressiviteit door een gebrek aan zingeving?
Een paar keer per jaar op vakantie, een dure telefoon, elk seizoen nieuwe schoenen en regelmatig uit eten. Hier in het westen zijn we rijker dan ooit – en toch rijzen de depressiecijfers de pan uit. Heeft dat te maken met een gebrek aan zingeving? “Niet direct, maar het kan zeker een onderdeel zijn”, stelt psychiater Marjolein Kaan.
In februari 2023 slikten 1,2 miljoen mensen in Nederland antidepressiva – en dat zijn er meer dan ooit. Huisartsen merken dat patiënten steeds vaker met depressieve klachten op het spreekuur komen. Uit cijfers van het Trimbos blijkt dat ongeveer een op de vier volwassenen in het afgelopen jaar een of meer psychische aandoeningen had. Van de specifieke psychische aandoeningen komt een depressieve stoornis het vaakst voor (9 procent).
Online training 'Hoe vind ik zingeving in de stilte'
Opzoek naar meer zingeving in je leven? Ontwikkel een heldere blik en een gevoelig gehoor en leer hoe je zingeving vindt in de stilte met Tomas Sjödin.
“We ervaren kennelijk meer druk op allerlei vlakken”, zegt Floortje Scheepers, psychiater en hoogleraar innovatie in de geestelijke gezondheidszorg, daarover tegen EenVandaag. “Onze normen en waarden, hoe we denken, voelen en naar de wereld kijken en nog tal van andere factoren maken het geheel zo ingewikkeld.”
Wat is een depressie?
Mensen die depressief zijn, zijn langdurige tijd somber, hebben weinig energie en kunnen niet echt meer genieten. Men spreekt van een depressie als de gevoelens van neerslachtigheid minstens twee weken duren. Ook rusteloosheid, een verminderd gevoel van eigenwaarde en concentratieproblemen behoren tot de kenmerken.
“Je maakt je zorgen over hoe slecht je het wel niet doet, op je werk of in je relatie”, vertelt Marjolein Kaan, psychiater bij ggz-instelling Emergis. “Je hebt onwaardige gedachten over jezelf. Je valt af, trekt je terug, hebt minder zin in seks, hebt geen interesse in je omgeving. Als je depressie heel ernstig is, kun je ook actieve gedachten of plannen hebben om uit het leven te stappen.”
We zien depressies ook bij levensfases waarin veel dingen veranderen, zoals een pensioen
Depressies zijn er in verschillende vormen en gradaties, en ook de aanleiding verschilt. “Het kan bij elke leeftijd opspelen”, vertelt Kaan. “We zien depressies ook bij levensfases waarin veel dingen veranderen. Zo ontwikkelt 1 op de 10 moeders een depressie na de bevalling. Ook zijn er mensen die depressief worden na hun pensioen. Werk gaf hun dagelijkse structuur, ontmoeting met anderen en het gevoel dat ze een bijdrage leveren aan de maatschappij; als ze met pensioen gaan, valt dat weg.”
Vrijheid zonder houvast
Hoe komt het dat de depressiviteit toeneemt? De Vlaamse psychiater Dirk de Wachter legt het verband met de huidige westerse samenleving. In zijn boek Borderline Times beschrijft hij de zinloosheid van het bestaan als recent fenomeen. Hij schrijft onder andere: “In één generatie tijd (…) is een kerkelijke, verzuilde samenleving weggespoeld en zijn we naar een soort vrijheid gegaan die geen houvast kan bieden.”
“Het individu van nu staat er moederziel alleen voor,” schrijft psychiater Esther van Fenema in haar boek Het verlaten individu, “omdat hij in de afgelopen decennia is losgeweekt uit oorspronkelijke verbintenissen, zoals gemeenschap, natie, geloofsovertuiging of zuil.”
Vroeger ging je met de stroom mee, nu zijn mensen individualistischer
Psychiater Marjolein Kaan ziet dat ook. “Vroeger werden je normen en waarden meer ingekleurd door de zuil waarin je opgroeide. Je ging met de stroom mee, kreeg richting vanuit de bubbel waar je in zat. Nu zijn mensen individualistischer: je moet zelf uitzoeken wat jou zin aan het leven geeft. Dat is lastig, want er valt veel te kiezen. Je hebt geen fundament meer – dat ben je zelf. En dat geeft een bepaalde druk.”
Depressie en religie
Toch vindt Kaan het te zwart-wit om te stellen dat er door de secularisatie een zingevingscrisis is, en dat er daardoor meer mensen depressief zijn. “Depressie is een ziekte. Je kunt ook depressief zijn zonder dat je een gebrek aan zingeving hebt; en andersom hoeft een gebrek aan zingeving niet te leiden tot een depressie. Maar het kan er zeker onderdeel van zijn.”
Van religie kun je immers ook depressief worden, stelt Kaan, die zelf christen is. “En dan bedoel ik echt religie, niet ‘geloof’. Omdat je in een bepaald stramien moet zitten waar je je niet comfortabel bij kunt voelen. Door de strikte regels over hoe je moet zijn, kun je geen uiting geven aan jouw manier van denken of creativiteit. Dat kan verstikkend zijn. Als je lijdt aan een depressie, kun je je verlaten voelen door God. Dat kan ook stress geven: heb ik in iets geloofd wat toch niet waar blijkt te zijn? Dan zou je het nut van het leven niet meer kunnen inzien.”
Je geliefd weten
Hoe we de toenemende depressiviteit in het grotere geheel ook moeten zien: er bestaat geen afvinklijstje hoe je een psychische aandoening kunt voorkomen. Wel wijst Kaan erop hoe belangrijk het is om je te verbinden met anderen. “Met je partner, kinderen, familie of andere mensen bij wie je je fijn voelt. Je geliefd en geborgen weten is een belangrijke basisbehoefte.”
Accepteer dat niet alles maakbaar is
“Probeer aandacht te geven aan wat je belangrijk vindt in het leven. Laat los waar je geen controle over kunt hebben. Op de oorlog in Oekraïne hebben we bijvoorbeeld helaas geen invloed. Daar kun je je druk over maken, maar je moet accepteren dat je er geen macht over hebt. Accepteer dat niet alles maakbaar is.”
Tot slot wijst ze op het belang van een goede leefstijl. “Sporten, goed eten, goed slapen, niet te veel alcohol, niet te veel koffie. Vrienden zien, misschien vrijwilligerswerk doen naast je werk. Niet alles wat je doet hoeft ‘zin’ te hebben, ik denk dat doelloosheid ook mag bestaan. We hebben tijd nodig om ons terug te trekken, om op te laden. Soms is het heel fijn om even een makkelijke serie te kijken. We moeten de lat wat minder hoog leggen, voor onszelf en de maatschappij.
Ervaar jij ook een gebrek aan zingeving in je leven? Samen met theoloog en schrijver Tomas Sjödin ontwikkelde Eva de training 'Zingeving in de stilte'. Het doel van deze training? Door middel van stilte een heldere blik en gevoelig gehoor te krijgen om te helpen meer zingeving te ervaren in je leven. Meer weten? Klik hier.
Geschreven door Eline van Lindenberg