Onschuldig maar tóch een moord bekennen? ‘Het kan iedereen overkomen’, weet onderzoeksjournalist Lot Buis

Lot Buis is een van de makers van de podcast ‘De Verhoorkamer’, waarin je álles hoort over valse bekentenissen. Want, wie doet dat nou: een moord bekennen die je niet hebt gepleegd? En, zou iedereen dat kunnen overkomen? 

Hoe begon je zoektocht?

Lot: “In 2004 werden vier mannen onterecht veroordeeld voor de moord op een jonge pompbediende in Warnsveld. Volgens deskundigen werd er een valse bekentenis afgelegd in deze zaak. Voor de documentaireserie De Pompmoord – waar ik als researcher aan meewerkte – kreeg ik toegang tot de verhoortapes. Die tapes gaven heel goed inzicht in wat er misging in die verhoorkamers en daar konden we het vermoeden van die valse bekentenis ook zelf toetsen. Het was bijzonder dat we die tapes hadden, want normaal gesproken is dat alleen voor intern onderzoek bij de politie. Je kunt ze niet zomaar opvragen. Bijna honderd uur kon ik meekijken.

Het was schokkend wat ik daar zag. Ik zag iemand iets bekennen waarvan de kans klein was dat het ook daadwerkelijk zo was gebeurd. Dat had niet alleen effect op hemzelf, maar ook op de andere verdachten. Ik vroeg me af: dit vond twintig jaar geleden plaats maar hoe zit het nu? Zou het nog steeds zo gaan? Zijn alleen bepaalde mensen gevoelig voor een valse bekentenis of geldt dat voor iedereen? Dat zijn journalistiek gezien heel interessante vragen om verder te onderzoeken. Voor de podcast ben ik in gesprek gegaan met de recherche, rechtspsychologen, advocaten, rechters en iedereen die bij zo’n verhoorproces betrokken is.”

Zijn alleen bepaalde mensen gevoelig voor een valse bekentenis of geldt dat voor iedereen?

Kun je een voorbeeld noemen van de vragen waarmee je aan de slag ging?

“Ja, bijvoorbeeld waar de grens ligt bij zo’n verhoor. We hebben een van de veroordeelden geïnterviewd, maar hij leek ook niet uit te kunnen leggen wat er precies gebeurde. Hij gaf aan dat ze hem op een gegeven moment gewoon gebroken hebben. In de podcast hoor je ook een psycholoog aan het woord die uitlegt hoe dat werkt. Doordat we zoveel mensen uit de gehele breedte gesproken hebben, denk ik dat we daardoor uiteindelijk een heel mooi verhaal hadden én een rond verhaal. Het had mijn persoonlijke interesse, maar ik geloof ook dat het belangrijk is voor mensen zoals jij en ik om dit te weten. En voor mensen die hier in hun dagelijks leven mee te maken hebben. Om meer bewustzijn te creëren.”

Komen valse bekentenissen tegenwoordig nog veel voor?

“Bij de politieacademie leer je tegenwoordig dat je niet meer mag bluffen of liegen om mensen tot een bekentenis te laten komen. Maar er zijn mensen die al jaren in die wereld werken en niet op die manier zijn opgeleid. Die verhoren misschien nóg wel op dezelfde manier als twintig jaar geleden, er zit minimale kwaliteitscontrole op. In zware zaken is het goed geregeld, maar als het gaat om minder lastigere zaken, dan zie ik echt wel risico’s. De kans dat het nog voorkomt is afgenomen, maar het is denk ik nog steeds mogelijk.”

En, zou het jou ook kunnen overkomen?

“Toen ik begon met de tapes kijken, dacht ik nog: wie doet dat nou? Waarom zou je in hemelsnaam een valse bekentenis geven? Maar dat is nu heel anders. Na alle gesprekken ben ik ervan overtuigd dat het iedereen zou kunnen overkomen als er maar op de verkeerde knoppen wordt gedrukt. Rechtspsychologen bevestigen ook; iedereen heeft een grens. Als je slaapgebrek hebt, je niemand anders spreekt, urenlang onder druk gezet wordt en iemand voor je hebt die ervan uitgaat dat je het gedaan hebt; dan kan dat allemaal bijdragen aan een mentaal lastige positie.”

Het kan iedereen overkomen als er maar op de verkeerde knoppen wordt gedrukt

Is er een oplossing voor?

“In Engeland en Noorwegen passen ze een andere verhoorstijl toe, waarin je op een hele neutrale manier het gesprek aangaat. En niet vanuit een machtsverhouding of een beschuldigende toon. Uit bepaalde onderzoeken blijkt ook gebleken dat die methode minder valse bekentenissen tot resultaat heeft. Misschien is dat ook iets om naar Nederland te halen.”

Wat waren de reacties op de podcast?

“Journalistieke true crime is een super populair onderwerp, de luistercijfers zijn goed. Ik vond het leuk dat mensen voor zichzelf ook gingen nadenken: hoe zou ik omgaan met zo’n situatie? Ik hoop nog heel veel van dit soort verhalen te mogen maken.”

De Verhoorkamer kun je luisteren via de bekende streamingdiensten.

In de nieuwste Eva vind je nog meer podcasttips en verdiepende verhalen van inspirerende vrouwen die het verschil maken. Word abonnee of bestel er een los.

Tekst: Esther Tims – van Helden
Foto: Lot Buis