Anne Knook verloor haar zoontje na 37 weken zwangerschap: ‘Rouw is als schaduw, het blijft altijd bij je’

Anne is moeder van zes kinderen, waarvan zoontje Lennan in de hemel woont, zoals ze het zelf omschrijft. “Ik was zevenendertig weken zwanger toen ik ’s nachts geen beweging meer voelde. De verloskundige luisterde met de doptone, maar we hoorden inderdaad geen hartje. Toen stond onze wereld op z’n kop. Het was totaal onverwachts”, vertelt Anne rustig. “Ik weet nog goed dat ik bijna meteen hardop zei: ‘Dit is nu zo, maar ik word niet de rest van mijn leven een rouwende grijze muis. Het is heel heftig, maar het gaat ons niet helemaal lam leggen, want we hebben nog drie kinderen.’” Ze glimlacht even. “Ik had toen nog geen idee hoe heftig het zou worden.”

Bevalling en pijnbestrijding

In het ziekenhuis wordt een echo gemaakt. “Toen ik bij het toilet in de spiegel keek, zag ik al aan mijn ogen dat de vreugde weg was. Vanaf nu zou alles anders zijn. Ik zag dat later ook op foto’s. Ik kon van mezelf precies zien of ze voor of na die tijd gemaakt waren”, vertelt Anne. Diezelfde dag werd de bevalling opgewekt. “Normaal houd ik niet van pijnbestrijding, maar nu vroeg ik er om. Terwijl de weeën raasden, kwam er iemand langs met de vraag waarin we ons kindje straks wilden leggen. Ze liet allerlei plaatjes zien van kistjes en mandjes. Ik vond het heel heftig.”

Terwijl de weeën raasden, kwam er iemand langs met plaatjes van kistjes en mandjes

Stilte en een koud lijfje

Ze ervaart veel kracht tijdens bevalling. “Op 1 oktober 2016 werd Lennan geboren. Dat was een apart moment. We voelden precies hetzelfde als bij andere kinderen; we waren trots en vonden hem heel mooi. Aan het begin was hij nog warm, maar daarna werd hij koud. Toen werd het heel anders. Het was vooral heel stil. Dat vonden we heftig en moeilijk”, vertelt Anne. “We kregen te maken met allerlei onwaarschijnlijke tegenstellingen: Vreugde werd verdriet, kraamvisite werd rouwbezoek, geboortefelicitaties werden rouwkaarten en in plaats van verwachte warmte, moesten we met koelelementen in de weer. Dat valt niet te rijmen in je hoofd, maar ook niet in je lijf. Want dat is ingesteld op een baby. Je zit met stuwing en kraamverband op je bed, zonder kindje om voor te zorgen.”

De behoefte om te zorgen, kan Anne ook niet kwijt; iets wat ze enorm lastig vindt. “Toen Lennan nog bij ons thuis was, mocht het raam van mij niet open, in verband met tocht. Ook irriteerde ik me als de bel ging, want dan kon hij wakker worden. Dat was allemaal niet nodig, maar het gebeurde automatisch”, legt Anne uit. “Ik probeerde die zorgbehoefte later op een andere manier te uiten, zoals door het grafje netjes te houden en een fotoboek te maken.”

Lennandag

Ze neemt bewust tijd om te rouwen. “Ik werkte toen een tijdlang een dag minder. Dat werd mijn Lennandag. De andere kinderen gingen naar de opvang en ik deed niets in het huishouden, maar deed waar ik op dat moment behoefte aan had: Slapen, contact zoeken met lotgenoten en veel lezen en schrijven”, vertelt ze. “Dat raad ik iedereen aan, zeker als je andere kinderen hebt. Zij zijn ook in rouw. Dat vond ik nog moeilijker dan mijn eigen verdriet. Je wilt het oplossen, maar kunt de oorzaak van hun verdriet niet wegnemen. Doordat je daar als moeder mee bezig bent, kom je zelf minder toe aan je eigen verdriet. Als je daar geen ruimte voor neemt, ga je aan het verdriet voorbij en komt het als een boemerang terug. Dat zie ik ook terug in mijn werk als psycholoog. Daarom gaan wij rond 1 oktober een weekend weg met elkaar. Juist om het fijn te hebben en in alle rust bij Lennan stil te staan.”

Kinderen in de rouw

De drie andere kinderen hadden het ook pittig na het overlijden van Lennan. “Elk kind rouwde op zijn of haar eigen manier. Ik kan goed merken dat rouw blijvend is. Elk jaar rond begin oktober zijn ze er veel mee bezig en hebben ze het er soms moeilijk mee. Ik hoorde pas van iemand die een broertje verloor, dat ze op haar trouwdag foto’s op de begraafplaats gingen maken. Ik weet bijna zeker dat onze kinderen dat ook willen doen. Elke feestdag bij ons heeft een zwart randje, dat blijft altijd. Voor hen hoort hun broertje er helemaal bij”, glimlacht Anne.

Als ze moeten opschrijven hoeveel broertjes ze hebben, komt Lennan er altijd bij

“Onlangs hadden de kinderen na de maaltijd zin in een ijsje. Ik vond het geen goed idee. De kinderen organiseerden een stemming en riepen dat Lennans stem voor hen meetelde. Zo gaat dat ook bij het invullen van vriendenboekjes. Als ze moeten opschrijven hoeveel broertjes ze hebben, komt Lennan er altijd bij. Dat willen ze zelf, want wij laten hen daarin vrij. Ze hebben geen idee hoe blij het me maakt als moeder dat ook zijn naam dan in het rijtje staat.”

Ten goede keren

Anne vindt het heel verdrietig dat ze voor altijd een kind moet missen. “Ook vind ik het moeilijk dat ik niet weet hoe Lennan zou zijn als zevenjarige. Toch vind ik het niet meer elke dag heel moeilijk. Ik kijk er nu ook op terug als iets waarvan ik geloof dat God het ten goede keerde. Het kostte veel, maar het bracht ook veel. Ik heb nu meer begrip voor mensen die een verlieservaring hebben. Ik werd er een betere psycholoog door. Terugkijkend was ik op dit gebied heel onwetend”, vertelt Anne. “Daarnaast ervaar ik de hemel dichterbij, omdat ik geloof dat Lennan daar is. Ik ben me bewuster van het feit dat je niet altijd op de aarde blijft. Ik zie er niet naar uit om dood te gaan, maar ik zie er ook niet tegenop, want dan zie ik Lennan weer.”

Steun en hoop uit geloof in God

Daarnaast ervaarden Anne en haar gezin dat God dichtbij hen was. Ze halen steun en hoop uit hun christelijk geloof. “De week na Lennans overlijden was heel mooi. Op de dag dat hij geboren werd, was de regenboog een paar keer te zien. Ook stuurden diverse mensen onafhankelijk van elkaar ons het lied ‘Ik zal er zijn’ van de christelijke muziekgroep Sela, waarin het over de regenboog gaat. Dat waren voor ons knipogen van God. Het viel allemaal zo mooi samen, dat het voor ons niet anders kan dan dat God bestaat”, vertelt ze. “We voelden dat God ook verdriet had om het verlies van Lennan.”

We voelden dat God ook verdriet had om het verlies van Lennan

Een ‘rouwende grijze muis’ is Anne niet geworden. “Dat komt ook dankzij veel steun vanuit onze familie, vrienden en gemeente. Alles om ons heen was optimaal om te rouwen. Mijn werk gaf me daarvoor bijvoorbeeld ruimschoots de mogelijkheid. Daarnaast hadden we geld voor een mooi grafje en veel steun aan elkaar. Ondanks dat was het enorm zwaar en bijna niet te doen. Laat staan voor mensen die minder steun ervaren of andere moeilijke situaties kennen.”

Rouw als schaduw

Op een van de Lennandagen leest Anne in een boek van rouwdeskundige Manu Keirse een metafoor van rouw als schaduw. “Jouw schaduw is altijd bij je, maar je merkt het niet altijd. Soms ga je een hoekje om en ligt de schaduw opeens heel groot voor je op de grond. Dat kan bijvoorbeeld zijn door een datum, geur of liedje. Dat vond ik zo’n goed beeld, dat ik er over vertelde tijdens een kindermoment op de Wereldlichtjesdag. Elke tweede zondag in december steken mensen wereldwijd om 19.00 uur een kaars aan voor overleden kinderen”, zegt Anne. “Een vriendin maakte mooie platen bij mijn verhaal. Veel mensen vonden het indrukwekkend en adviseerden me om er een boek van te maken.”

Schaduwvrienden

Zo ontstond het prentenboek Schaduwvrienden, dat dit jaar verscheen. “Rouw is een zwaar thema, maar het wordt in dit boek op een lichte manier gebracht. Er staan grote platen in met steeds wat tekst en ook doe- en bespreekopdrachten, zodat je de diepte in kunt gaan. Het is bedoeld voor ouders, hulpverleners en leerkrachten, maar ook mooi voor in de kerk”, zegt Anne.

“Ik hoop dat iedereen die het leest, leert dat het heel normaal is dat je soms wordt overvallen door verdriet. Maar ook dat rouw de keerzijde van liefde is en liefde gaat over de grens van het leven heen. Er is gelukkig steeds meer aandacht voor rouw, maar het mag nog meer. Want iedereen krijgt er mee te maken. Ik hoop dat dit boek helpt om het bespreekbaar te maken. Stel dat een kindje dat een broertje of zusje verloren heeft, huilt in de klas; dat andere kinderen het dan begrijpen en weten dat het een schaduwmomentje is. Dat zou mooi zijn!”

Schaduwvrienden, Anne Knook-Duijnkerke en Corine de Man-van Tol, 32 pagina’s, €17,75, ISBN: 9789464379570