Hoe raak je verslaafd? En hoe kom je ervan af?

Bij een verslaving denk je al snel aan alcohol of drugs. Maar kijk eens om je heen op het perron of in de wachtkamer: vrijwel iedereen zit op zijn telefoon. Tientallen keren per dag pakken we ‘m erbij en het geeft een onrustig gevoel als-ie niet in de buurt is. En als sommige kinderen niet beteugeld worden, zouden ze het liefst de hele dag spelletjes op de iPad spelen. Ben je dan ook ‘verslaafd’?

Verslaving is een hersenziekte

Volgens Josette Slingerland, verslavingsarts bij christelijke ggz-instelling De Hoop, zijn er meerdere definities van ‘verslaving’. “Medisch gezien is het een hersenziekte”, aldus Slingerland. “Vroeger werd weleens gedacht dat het je eigen schuld was en je gewoon geen ruggengraat had. In de DSM, ‘de bijbel van de psychiatrie’, staan de voorwaarden aan de hand waarvan wij kunnen zeggen of iets wel of geen verslaving is. Zoals controleverlies, hunkering/craving, en tolerantie – heb je grotere hoeveelheden nodig om hetzelfde effect te voelen?”

Je kunt verslaafd zijn aan middelen – zoals alcohol, drugs, of medicijnen – of aan gedrag, zoals gamen, shoppen, gokken, seks of eten. Of je excessief gebruik van bijvoorbeeld je smartphone of iPad ook een verslaving kan noemen, daar lopen volgens Slingerland de meningen over uiteen. “Dat is nog niet opgenomen in de DSM. Gokken en gamen daarentegen wel. Een aspect om te kijken of iets een verslaving genoemd wordt, is: kan men nog normaal functioneren, doet men normaal mee in de maatschappij? Gaat men nog naar school, onderhoudt men sociale contacten – of verkiest men steeds meer de iPad, en games, vóór vriendjes, sporten, en hobby’s? Daar kun je wel iets over zeggen, ondanks dat het geen officiële diagnose is.”

Hoe raak je verslaafd?

Oef – dat is best confronterend. Want wie heeft er tegenwoordig ‘geen tijd’ voor old-school hobby’s, maar tegelijk een schermtijd van een paar uur per dag? Slingerland: “Ja, dat is zo. Organisaties die social media ontwikkelen, doen er alles aan om je daar te houden. Als je een berichtje deelt, wil je likes en leuke commentaren krijgen. Dat geeft dopamine, wat je even happy of minder somber maakt. Die dopaminerelease houdt dat dus in stand. Dat geldt ook voor games: een game begint makkelijk, zodat je overmoedig wordt en door wil gaan. Daarna is het wat moeilijker, en gaat de dopamine aan. Je wordt gewoon voor de gek gehouden.”

Organisaties die social media ontwikkelen, doen er alles aan om je daar te houden

Hoe je van een verslaving af komt

“Het grootste gedeelte van de mensen komt gelukkig zelf van hun verslaving af, zonder ingrijpen van buitenaf. Meestal is dat bij een overgang van levensfases: wanneer studenten gaan werken, of middelbare scholieren een opleiding gaan doen bijvoorbeeld. Kinderen krijgen kan trouwens weer de andere kant op werken. Door slaapgebrek en een hoge verantwoordelijkheid ben je vatbaarder voor verslaving. Ook pijn is een grote trigger, daarom komt verslaving bijvoorbeeld ook vaak voor bij vijftigplussers. Dan gaat de slaapkwaliteit achteruit, beginnen pijnklachten, en word je misschien eenzaam.”

Slingerland: “Detoxificatie is vaak het probleem niet, dat is om die eerste paar weken door te komen. Het gaat om daarna. Bij verslavingszorg, of via de huisarts, kun je psychologische hulp krijgen, bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie. Je denken en je doen wordt dan onder de loep genomen, en er worden praktische handvatten gegeven. Daarnaast is er medicatie, zoals anti-trek, of methadon bij een heroïneverslaving. We kijken ook naar comorbiditeiten: of er andere ziektebeelden behandeld moeten worden, zoals adhd of trauma.”

Anne-Mar Zwart probeert te stoppen met drinken

Een maand lang de kurk op de fles: presentatrice Anne-Mar Zwart moest er niet aan denken. Het eerste wat ze altijd deed als ze thuiskwam, was een wijntje inschenken. Even dat randje van de dag afhalen, even lekker ontspannen. En tegelijk is dit de reden dat ze toch de uitdaging aanging om vier weken lang niet te drinken. Ze wil niet langer afhankelijk zijn van alcohol. Zou het haar lukken? Zou het iets opleveren? Is er iets anders dat haar een moment van ontspanning kan geven? 
Anne-Mar deelt haar opgedane ervaringen van de challenge op het Instagramkanaal van Eva.

Je talenten weer gebruiken

Een verslaving eist zoveel ruimte op in je leven – wat komt ervoor in de plaats, als je niet meer verslaafd bent? Slingerland: “Dat ligt eraan wat de patiënt wil. Dat is meer het sociaal-maatschappelijke vlak: je zoekt hoe iemand weer terugkomt in de maatschappij. Wat je talenten zijn, en hoe je die kan gebruiken. Een passende daginvulling, betaald of onbetaald. Sociale contacten, verbinding met jezelf en met de ander. En als men dat wil, ook met God. Daar hebben we het bij De Hoop ook over: of je je aan wil sluiten bij een (kerk)gemeenschap.”

Alleen met elkaar heb je kans op slagen

Voor het sociaal-maatschappelijke en het financiële stuk kun je terecht bij het sociaal team van de gemeente. Ook de maatschappelijk werker kan hierin helpen. Als verslavingsarts vraagt Slingerland haar patiënten hier altijd naar. “Dat is het mooie: je doet het niet alleen. Dan zou ik de ander maar beperkt helpen. Alleen met elkaar heb je kans op slagen.”

Ten slotte wijst Slingerland nog op het systeemgesprek: een gesprek samen met de naasten. “De patiënt wordt vaak in de hoek van schuld en schaamte gezet, en de naaste neemt de controlerende-, slachtofferrol op zich. Dat gebeurt, dat doe je niet expres. Het is belangrijk om daar weer gelijkwaardigheid in te krijgen.”

Experiment

Neig jij afhankelijk te zijn van iets in je leven, bijvoorbeeld je telefoon? Dan heeft Slingerland een tip. “Doe eens een experiment: leg een avond je telefoon in de la, neem hem niet mee naar boven. Wat voor effect heeft dat op je? Je ontdekt wat het ook alweer is, leven zonder een mobiel. Probeer het eens voor jezelf uit, en merk de voordelen ervan: zo kan het ook!”

Nog een extra tip: schaf een oude Nokia aan, zonder internet – zo kun je wel bereikbaar blijven in noodgevallen. Het kan zomaar helpen om minder afhankelijk van te worden van je smartphone.