Stelen bij zelfscankassa’s: het was te verwachten

Was het inderdaad te verwachten?
Cultuurtheoloog Frank G. Bosman: “Ja, helaas weten we dat mensen, als je ze de gelegenheid geeft, soms bereid zijn het niet volgens de regels te spelen als het hen zelf beter uitkomt en ze het ongestraft kunnen doen. Maar laten we alsjeblieft ook niet vergeten dat veel mensen in ons land heel veel moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen, en wél graag boodschappen willen doen. Als je dan eigenlijk geen geld hebt om jezelf en je gezin te eten te geven, en je krijgt de gelegenheid om op deze relatief makkelijke wijze toch wat voedsel te regelen, snap ik dat ze hiervoor kiezen. Ik kan mij situaties voorstellen waarin je zegt: ‘Ik kan niet anders.’ Misschien laat het wel iets zien – al is het heel protestants wat ik nu zeg – van de slechtheid van de mens. In ieder geval, het doet me een beetje denken aan de oude bisschop van Breda, Tiny Muskens.”

Bisschop Muskens deed veel stof opwaaien met zijn stelling dat je, als je echt arm bent, best een brood mag stelen?
“Precies. Dat zei hij vanuit een christelijke motivatie. Maar feitelijk kun je dit stelen bij zelfscankassa’s – in ieder geval deels – zien als een digitale variant daarop.”

Opvallend is wel dat veel mensen toegeven dat ze niet stelen omdat ze te weinig geld hebben, maar omdat het kan.
“Ik heb net twee categorieën benoemd, en dit is de tweede categorie. Waarbij ik wel de nuancering wil aanbrengen dat deze mensen – om hun eigen waardigheid te behouden – misschien eerder beweren dat ze stelen omdat het kan, omdat dit nu eenmaal minder gênant is dan toegeven dat je heel erg arm bent en de boodschappen niet kunt betalen.”

Toch zullen er ook zijn die het puur doen omdat het kan, zoals de kerkvader Augustinus bekende dat hij ooit peren stal: niet omdat hij trek had, maar omdat hij ze zomaar kon pakken.
“Hij schrijft daar in zijn Belijdenissen over, ja. En volgens mij zegt hij erbij dat het kwaad voor ons allemaal nu eenmaal een soort mysterieuze aantrekkingskracht heeft. Dat heeft hij scherp gezien, denk ik. Er is trouwens ook een interpretatie dat Augustinus met ‘peren’ in feite aantrekkelijke jonge vrouwen bedoelde, maar dat is voor deze discussie over de zelfscankassa minder relevant.”

Je zei net terloops dat het misschien iets zegt over de slechtheid van de mens. Bewijzen deze cijfers – een miljoen euro verlies bij één keten – het gelijk van de stelling dat de mens ‘geneigd is tot het kwaad’?
“Kijk, ik praat op geen enkele manier goed dat mensen stelen. Niet afrekenen is laakbaar. En ik snap ook best dat het een probleem is voor supermarkten en dat ze daar wat aan willen doen. Volstrekt logisch. Toch wil ik ook even aan de andere kant van de boot gaan hangen. Als je de verliescijfers door het stelen bij de zelfscankassa afzet tegen de winsten die supermarkten maken, valt de schade volgens mij wel enigszins mee. En vergeet niet: met die apparaten besparen ze natuurlijk flink op hun personeelskosten. Maar die besparing aan hun kant zie je niet terug in de prijzen die ze ons vragen. Dus ook hier is wel enige nuancering nodig. Ik snap dat supermarkten dit soort cijfers publiceren, maar het ligt net even iets ingewikkelder dan zij het willen doen voorkomen.”

Maakt juist het onpersoonlijke van die zelfscankassa het niet nog verleidelijker om te stelen?
“Het maakt het in ieder geval praktisch makkelijker. Je loopt nu eenmaal veel makkelijker zonder te betalen langs zo’n automaat dan langs een mens van vlees en bloed.”

Maak je zelf gebruik van de zelfscankassa?
“Ja, vaak. Het is gewoon lekker snel, dat vind ik fijn. En ik heb eerlijk gezegd ook niet altijd zin om een praatje te maken met een caissière bij een gewone kassa.”

Ken je de verleiding om niet af te rekenen?
“Nee. Ik heb zo’n ingebakken schuldgevoel dat ik alleen al zenuwachtig word van het idéé om niet af te rekenen bij het winkelen. Langs de zelfscankassa gaan zonder te betalen? Ik zou het domweg niet durven.”