'De aandacht voor het podium wakkert misbruik in de kerk aan'

Daar kan Jonathan Zeijl, bestuurslid en voorlichter bij Stichting Evangelisch Meldpunt, wel wat over zeggen. “Al die focus op het podium maakt mensen op z’n minst kwetsbaar voor machtsmisbruik. Hoe meer invloed iemand heeft, hoe harder je moet werken om te zorgen dat het nog enigszins in balans is. Dus hoe sterker ook de tegenspraak moet zijn. Er zijn in veel kerken, en vooral in evangelische kerken waar wij als stichting actief zijn, nu eenmaal veel enthousiaste, charismatische leiders. Die geven we graag een podium, en die kunnen dan een gigantisch positieve invloed hebben. Maar als je hen in een situatie zet waar ze misbruik kunnen maken van die macht of die invloed, dan gaat dat tien keer goed, maar een elfde keer misschien niet. Dat betekent niet dat die personen verziekt zijn. Het is een kwestie van menselijkheid; macht en invloed brengen risico’s mee. Het begint vaak bij kleine dingen, maar als iemand daarmee wegkomt, kan het groeien. Soms wordt het goedgepraat of niet geloofd, want ja, onze leider leeft natuurlijk dicht bij God. Of zelfs geaccepteerd, vanwege de verdienste van een voorganger. Zo kunnen er heel ongezonde structuren ontstaan, waar we voor moeten oppassen.”

Wat zijn risicofactoren voor een gemeente?

“Naast het te veel plaatsen van leiders op een voetstuk, is een van de interessante risicofactoren dat wij de Bijbel als leidraad hebben, en daarom soms minder gevoelig zijn voor gezonde maatschappelijke kritiek op onze structuren. Dat voelt als kritiek van de wereld, waarvoor we ons afsluiten. Misschien ervaren we het zelfs als opstand tegen God. Zo kan ongezond leiderschap of zelfs misbruik worden goedgepraat. Serieuze ruimte voor tegenspraak wordt dan gezien als iets werelds waarmee we ons in Gods gemeente niet moeten inlaten. Dit wordt dan een excuus waardoor leiderschap niet meer aangesproken wordt. Zolang er mensen tot geloof komen, vinden we het oké dat er ook dingen gebeuren die niet kloppen.”

En dus het geconcentreerde leiderschap. Zie je dat ook aan de meldingen die jullie binnenkrijgen?

“Ja. Zonder specifiek te vertellen wat voor meldingen dat zijn, kan ik wel zeggen dat leiderschap dat niet ingebed is in een goede structuur, een kerkorde, gevaarlijk is. Daar gebeuren vaak heel gave dingen, want een charismatisch leider trekt veel mensen aan, maar er gaan ook vaker dingen mis. Vooral als mensen lange tijd op hun post zitten kan dat gevaarlijk zijn. De drempel om elkaar aan te spreken, wordt steeds hoger en de drempel om je positie als vanzelfsprekend te zien steeds lager. Zo kan seksueel misbruik, financieel wanbeleid of machtsmisbruik wortelschieten. Dat berokkent altijd stevige schade aan mensen én aan het koninkrijk van God.”

Hoe voorkom je dat?

“Een gezonde, volwassen kerk heeft georganiseerde tegenspraak nodig, die ervoor zorgt dat het leiderschap op tijd gecorrigeerd kan worden. Het is helemaal niet erg om mensen met de juiste gaven een podium te geven. Maar zorg ervoor dat ze niet onschendbaar zijn, dat ze gecontroleerd worden. Maar dat werkt alleen als die groep genoeg afstand van het leiderschap heeft, en genoeg mandaat krijgt. Alleen al de aanwezigheid van zo’n groep werkt preventief. Uiteindelijk zijn er veel manieren om tegenspraak vorm te geven, maar zorg er in ieder geval voor dat de kerkenraad of oudstenraad zich regelmatig moet verantwoorden richting de gemeente, bijvoorbeeld door verslag te leggen. Want als je dat niet doet, kan iets wat heel klein is, zich ontwikkelen tot een probleem dat de hele kerk verziekt.”

Wat kunnen jullie als Stichting Evangelisch Meldpunt daarbij betekenen?

“Als Stichting Evangelisch Meldpunt helpen we kerken erbij. We kijken graag of kerken vatbaar zijn voor machtsmisbruik en geven advies over de organisatie. Soms komen we tegen dat een kerk geleid wordt door een echtpaar, waarvan de man voorganger is en de vrouw de penningmeester. Dat kán goed gaan, maar is natuurlijk niet wijs. En mocht het misgaan, dan kunnen gemeenteleden terecht bij onze klachtencommissie, die klachten onderzoekt en kijkt wat het probleem is. Die geeft een vrijwel bindend advies aan de leiding van een gemeente.”