‘Ik dacht: ik ben 14, dit kan niet het einde zijn!’

“Het gekke was”, zegt Gary (37) “dat ik eigenlijk geen zin had om die dag naar het café te gaan. Ik hield erg van uitgaan, maar deze keer had ik een soort raar voorgevoel. Een bepaalde weerstand misschien zelfs wel. Ik probeerde me eroverheen te zetten, maar de hele avond hield ik dat onbestemde gevoel.”

Propvol

Gary zit met een stuk of twintig vriendinnen aan een tafel in de achterste hoek van café De Hemel in Volendam. Het is er propvol en de meiden zitten krap op elkaar. Gary zit met haar rug tegen de muur, ingebouwd tussen tafels en krukken. Door de boxen schalt muziek en nauwelijks twintig centimeter boven haar hoofd hangt kerstversiering aan het plafond. Gary ziet het die avond steeds drukker worden en dat geeft haar een ongerust gevoel. “Het café puilde uit. Niemand kon nog bewegen, zo dicht zaten en stonden we op elkaar.”

Later blijkt dat er die avond driehonderd mensen in het café zijn, in een ruimte niet groter dan een flinke woonkamer.

Dansen met sterretjes

Waar veel slachtoffers van de cafébrand weinig herinneringen hebben aan die bewuste rampnacht, kan Gary veel dingen tot in detail voor zich halen.

“Ik weet nog dat het ineens licht achter me werd. Ik schrok daar enorm van; het bleek dat er wat mensen stonden te dansen met brandende sterretjes in hun hand. Ik keek om me heen en zag meer mensen met sterretjes. Ik huiverde, had er geen goed gevoel bij.”

Doodsangst

Zo rond tien voor half één, als iedereen elkaar net een goed nieuwjaar heeft gewenst, ziet Gary ineens een grote lichtbol drie meter bij haar vandaan. Het blijkt een bos brandende sterretjes te zijn die een jongen in de lucht houdt. Ze ziet dat die sterretjes ook de kerstversiering raken en dat die grote lichtbol een nóg grotere bol wordt. “Ik wist meteen: dit is niet goed! Mijn lichaam verstijfde en ik bleef maar kijken naar die lichtbol, die groter en groter werd. Toen ik mijn hoofd opzij draaide, zag ik doodsangst in de ogen van een vriend naast mij. Op dat moment ben ik gaan roepen en schreeuwen: ‘Brand! Brand! Weg hier!’ Maar ja, ik kón niet weg.”

Het hele plafond in lichterlaaie

Het vuur vreet zich in een paar seconden een weg door de droge dennentakken aan het plafond van het café. Brandende takken vallen naar beneden, waar het vuur direct overspringt op de ontvlambare feestkleding van de menigte.

Gary moet zich een weg naar de andere kant van het café zien te banen, maar staat al binnen twee meter muurvast. “In het begin stonden we te duwen, te schreeuwen en te vloeken. Maar er was geen beweging in te krijgen. Ik keek het café in en zag dat echt álles verlicht was door het vuur. Het hele plafond stond in lichterlaaie, mensen vlogen in brand. Op het moment dat ik het vuur op mij zag afkomen en die enorme massa mensen vóór mij zag, wist ik: dit overleef ik niet, ik ga dood.”

Overlevingsdrang

Gary houdt haar handen voor haar neus en mond, zodat ze de verstikkende rook niet inademt. Als er een steekvlam haar kant op komt, wordt ze door een vriend naar de vloer getrokken. De vlam raakt haar gezicht, maar dooft zodra ze op de grond ligt. Heel even voelt het voor Gary of ze buiten bewustzijn raakt, maar een paar seconden later komt de overlevingsdrang in haar terug. “Ik wist amper wat me overkwam en waar ik precies lag – onder een tafel, tussen een paar barkrukken? Er was brandende kerstversiering op mij gevallen, waardoor mijn kleding vlamvatte. Ik voelde mezelf smelten. Alsof mijn huid als kaarsvet van me afgleed.”

Onbeschrijfelijk zo heet

Gary rolt zichzelf van haar rug op haar buik, maar gek genoeg komt ze niet verder. Ze ligt vast. “Later, na de ramp, begreep ik dat mijn schoenen vastgesmolten zaten aan de vloer. Ook bleek achteraf dat de temperatuur binnen was opgelopen tot vijfhonderd graden, waardoor kleding spontaan ontbrandde. Die hitte was onbeschrijfelijk, zo extreem. Ik had al die tijd geprobeerd nauwelijks te ademen, maar dat hield ik natuurlijk niet vol. Dus toen ik uiteindelijk tóch ademhaalde, voelde het alsof mijn longen in brand stonden.”

Állerlaatste kracht

En dan ineens verstomt het geschreeuw en stopt het knisperen van de kerstversiering. Het enige wat hoorbaar is, is zwaar gekreun, diep vanuit honderden kelen. Ook Gary kreunt. De zuurstof in de kleine volle ruimte is op. Het voelt alsof ze stikt. “Daar, op die vloer in café De Hemel, ben ik doodgegaan. Mijn leven ging in een flits aan me voorbij, precies zoals mensen met een bijna-doodervaring vaak vertellen. Maar waar veel mensen zeggen dat ze zich eraan overgaven, had ik compleet het tegenovergestelde: ik wist heel sterk dat ik niet dood wilde. Ik dacht: ik ben 14, dit kan niet het einde zijn! Met mijn állerlaatste kracht heb ik nog één keer geprobeerd mezelf los te schoppen.”

Het hele plafond stond in lichterlaaie, mensen vlogen in brand

Als Gary opnieuw niet loskomt, wordt het zwart voor haar ogen.

Dertig seconden later

Precies op dat moment daalt er een regen van glasscherven op Gary neer. Ze blijkt onder een raam te liggen, dat van buiten wordt ingegooid. Er komt zuurstof de ruimte binnen en Gary kan weer ademhalen. “Als dat dertig seconden later was gebeurd, had ik hier nu niet gezeten. Maar het wonderlijke is: als het éérder was gebeurd, had ik hier nu ook niet gezeten. Want dan zou het vuur zijn opgelaaid en was er een explosie geweest, die waarschijnlijk niemand had overleefd.”

Scherpe glasranden

Gary gaat overeind zitten en kan maar aan één ding denken: ze moet dat raam uit. Maar voor alle ramen zitten tralies, die omstanders niet weg krijgen. Gary wacht er niet op en trekt zich op aan de tralies, die gloeiendheet blijken te zijn. Maar Gary voelt haar vingers niet verbranden.

Als eindelijk de tralies verwijderd zijn, probeert iemand aan de andere kant van het raam haar naar buiten te trekken. Maar ze blijft hangen, vanwege haar vastgesmolten schoenen. Voor haar gevoel duurt het uren voordat hij haar uiteindelijk úít haar schoenen door het raam weet te trekken. Haar verbrande lichaam schuurt langs de scherpe glasranden, maar ook nu voelt Gary geen pijn.

Eenmaal buiten kijkt Gary in het schijnsel van een halve maan. Vóór haar ligt de haven, met daarin bootjes, dobberend op het glinsterende water. “Dat was zo ontzettend surreëel. Ik kwam zojuist uit de hel en hier weerkaatste de sneeuw die er lag het licht van de maan.”

Grijze flarden

Omdat zowel omstanders als slachtoffers in paniek en in shock zijn en de hulpverlening nog onderweg is, loopt Gary in haar eentje een stukje de dijk af. Halverwege gaat ze zitten in de sneeuw, waar ze – in shock – steeds maar naar haar handen kijkt. “Er hingen grijze flarden aan en ik kon maar niet bedenken wat dat was. Het leek op een vuilniszak en ik dacht: dat moet eraf, ik wil geen vuilniszak aan m’n lijf. Omdat ik mijn handen niet meer kon gebruiken, heb ik met mijn tanden de flarden eraf getrokken. Dat zegt wel wat over de staat waarin ik verkeerde. Want die flarden waren natuurlijk de vellen van mijn handen.”

Ondragelijke pijn

Gary heeft tweede- en derdegraadsverbrandingen op haar gezicht, bovenrug, armen en handen. Ze lijdt ondragelijke pijn. Bovendien is haar kleding in haar huid gebrand. Ze verliest een vriendin en diverse bekenden uit het dorp, en worstelt jarenlang met PTSS.

Wat niet helpt, is dat er in Volendam de eerste twintig jaar niet over de ramp gesproken wordt. Gary leert stukje bij beetje haar gevoelens te uiten en de gebeurtenis te verwerken. Nu, na diverse therapieën en behandelingen, en een studie psychologie, kan ze over de ramp praten. Op basis van haar ervaringen rondom de brand schreef ze de roman Oud en Nieuw - Van de Hemel naar de hel en terug, waarmee ze psychische klachten meer bespreekbaar wil maken en de schaamte daarover wil doorbreken.