Genieten, ook met dementie: 'Mam, wat wil je nog?' 'Leven!'

Een kleine, gebogen man met een geruite pet danst, gearmd met een vrijwilliger, feilloos op de maat van de muziek. Anderen klappen en zingen enthousiast mee. Op deze warme dag waait er een aangenaam briesje onder de hoge bomen. Zo’n vijftig ouderen met dementie hebben zich hier, in de verkoelende schaduw, verzameld voor de wekelijkse zangworkshop. De liedjes van vroeger roepen zichtbaar herkenning op.

Thee, koffie, bier

Het zijn de dingen die ZorgErf stimuleert bij de bewoners: bewegen, buiten zijn en daglicht opvangen. De wetenschappelijke inzichten zeggen dat mensen met dementie daardoor langer kwaliteit van leven hebben. En de cijfers van ZorgErf ondersteunen dat: bewoners zijn aan het einde van hun leven minder lang – soms maar een paar dagen – bedlegerig.

Mijn moeder smeert de boter ook graag dik

Bij ZorgErf wonen mensen met een indicatie vanaf zorgzwaartepakket 5. Dan heb je een ernstige mate van dementie, en in zwaardere situaties ook lichamelijke klachten en gedragsproblemen. Ze wonen in hofjes, die bestaan uit een gemeenschappelijk huis en een aantal kleinere huisjes, waar de bewoners hun eigen kamer hebben. In de parkachtige omgeving, met veel bomen, dieren en wandelpaden, kunnen de mensen veilig rondlopen. Ergens kraait een haan, vlak bij de vijver zit even na negenen de eerste bewoonster al buiten. Een medewerkster vraagt haar: “Wat wil je drinken? Thee, koffie, bier?”

Veel te druk

Op hofje één wordt de koffie in grote mokken geschonken. De gastvrouw, de spil van het huis, deelt dik beboterde ontbijtkoek uit. “Veel bewoners groeien hier uit hun kleding”, grinnikt Arri van Veen. Zij is bij haar moeder Ellie op bezoek. “Iedereen mag meedoen met het huishouden en de tuin. Mijn moeder vindt het heerlijk om te helpen bij de was en in de keuken. Zij smeert de boter ook graag dik.”

Na een tijdje was Ellie wel erg moe ’s avonds. “Ze was hier eigenlijk veel te druk! Dat is natuurlijk ook weer niet de bedoeling, ze heeft haar hele leven al zo hard gewerkt. Dus dat hebben we iets moeten afremmen.”

‘Gauw naar huis’

Ankie is een kleine vrouw die vrolijk rondkijkt en netjes in de make-up zit. Bij de muziek klapt ze enthousiast mee. “Ik ga gauw weer naar huis”, zegt ze. “Misschien moet ik hier nog even blijven, maar uiteindelijk komt het allemaal goed.”

En dat is precies het schrijnende van de dementie: het liefst zou je natuurlijk in je eigen huis blijven wonen. Ook Ellie had er moeite mee om naar ZorgErf te verhuizen. “Vorig jaar werd het duidelijk dat mijn moeder niet meer alleen kon wonen”, vertelt haar dochter. “Ze heeft best een zwaar leven gehad, altijd op de boerderij gewerkt en haar man en oudste kind moeten begraven. Toen ze ziek werd, heb ik haar gevraagd: ‘Mam, wat wil je nog?’ ‘Leven!’ antwoordde ze met grote overtuiging. Dat het niet meer alleen ging, was een teleurstelling voor haar. Ze is verdrietig geweest toen ze hier op ZorgErf ging wonen. Ons ouderlijk huis heette ‘De vervulde wens’. Op de ochtend dat we haar verhuisden, zei ze: “Nou, dat bord kan er wel vanaf.”

Iedereen gelijk

Een groot voordeel was dat Ellie al bij de dagbesteding van ZorgErf kwam. Daar kende ze ook bewoonster Alie van. Verzorgende Elona Simon vertelt dat de dames onafscheidelijk zijn: “Het is mooi om te zien dat er vriendschappen ontstaan tussen bewoners. Dat ze Alie al goed kende, heeft Ellie geholpen om hier te wennen.”

Opvallend is dat de medewerkers de bewoners met hun voornaam aanspreken. Elona legt uit dat bewoners zelf mogen kiezen hoe ze aangesproken willen worden. Vrijwel iedereen kiest voor de voornaam, want de achternaam – met name van een vrouw die de naam van haar man heeft aangenomen – is een van de dingen die mensen met dementie vergeten. Bovendien is iedereen hier gelijk. Daarom draagt het personeel geen uniform, maar slechts een button met hun naam.

Genietmomentjes

Elona werkt met veel plezier op Zorg­Erf, zegt ze. “Er heerst een fijne sfeer: huiselijk, normaal, het voelt als thuis. We zijn met drie zorgmedewerkers en een gastvrouw per hofje en vormen echt een team. Eerder werkte ik bij een ander verpleeghuis. Op de eerste verdieping, met een lange gang, waar mensen minder buiten kwamen. Hier merk ik echt hoe het buiten zijn en de dagelijkse taken de mensen goed doen.”

Tegelijk vraagt het geduld om mensen te laten meehelpen als je zelf sneller iets kunt doen. Maar dat is dus ook niet het doel, weet Elona. “We beleven de dag samen en creëren genietmomentjes. We hoeven hier niet zo efficiënt mogelijk te zijn, of snel de lunch achter de kiezen te hebben.”

Ook besteden medewerkers minder tijd aan administratie. Dat was voor dochter Arri wennen. “Mijn moeder kwam eerst alleen voor dagbesteding, waar we iedere dag in het dossier lazen wat ze had gedaan en hoe het ging. Hier op het hofje schrijven ze alleen in het dossier wat dringend is. Maar er is altijd ruimte om iets te bespreken, als je dat wilt. Twee keer per jaar hebben we een uitgebreid overleg.” De activiteiten en dagelijkse bezigheden zijn te zien op foto’s in het online familienet.

Zangworkshop

De lagere administratieve last zorgt ervoor dat de medewerkers meer tijd hebben voor de mensen. Zo gaat het zorgpersoneel altijd mee naar de activiteiten, zoals de zangworkshop vandaag.

Gerda geniet volop van het zingen. “Ik heb altijd op koren gezeten. Ik houd van muziek, ook van orgels in de kerk”, zegt ze. Op haar kamer heeft ze een tv, waarop ze de kerkdiensten kan kijken en de muziek kan horen. Net als Gerda, en ook Ellie, zijn veel bewoners christelijk en daar is de nodige aandacht voor. Bij de zangworkshop is normaal gesproken de helft van de tijd bestemd voor christelijke liederen. Vandaag is het repertoire beperkt tot bekende liedjes van vroeger, want die zijn mee te lezen in een boekje.

De glimlach van een kind

De christelijke liederen kunnen alleen via de beamer geprojecteerd worden en dat werkt hier onder de bomen niet. Als het liedje ‘De glimlach van een kind’ van Willy Alberti klinkt, zingen de meeste ouderen opgewekt mee. Bij de zin ‘Je bent zo grijs […] Je wordt al echt een ouweheer’ grijnst Elona naar de man die naast haar zit. Hij lacht vrolijk terug.

Maar niet iedereen wordt er enthousiast van. Een man in een feloranje overhemd knikkebolt. Een ander, Peter, kijkt het van een afstandje aan en loopt dan weg. Later vertelt hij dat hij het “helemaal niks” vindt. Hij was zelf pianodocent en een van zijn dochters is violiste in het Nederlands Philharmonisch Orkest. Een ander genre, zacht gezegd. Hij wandelt liever over het terrein. En hij houdt de boel graag netjes. Zijn vaste taak is het verschonen van de vuilnisbakken – hij gaat meteen even checken of de zak al vol is. Zelf had Peter altijd een grote tuin, dus soms helpt hij mee onkruid wieden in de prachtige bloementuinen.

Snel thuis voelen

Arri en haar man schuiven vandaag aan bij de lunch. Dat kan gewoon. “Ik laat dat wel vooraf even weten. Soms, als het te druk wordt voor de groep, gaan we op de kamer van mijn moeder zitten. Of in de tweede, rustige woonkamer in het grote huis. Wij voelen ons hier altijd welkom en bijna niets is te gek. We komen bijvoorbeeld weleens met het openbaar vervoer, omdat we dan vrij reizen. Het personeel staat erop om ons dan naar de bushalte te brengen. Ja, dat is toch ongelooflijk?”

Wij leggen de vrijwilligers in de watten met goede koffie en heerlijk gebak

Geen wonder dat ook familie en andere betrokkenen zich hier snel thuis voelen. ZorgErf kan rekenen op zo’n honderd vrijwilligers. Coördinator Wendy Jager stuurt hen aan en zorgt voor het reilen en zeilen van het Land-Huus, de centrale ontmoetingsruimte, die ook een officieel rustpunt is voor fietsers en wandelaars.

Vers appelgebak

Er hangt een heerlijke geur van vers appelgebak. Wendy: “Er is bijvoorbeeld een groep van tien mannen hier uit de omgeving die de groenverzorging onder zijn hoede heeft. Ook mensen die hier eerder een ouder hadden wonen, blijven vaak hangen als vrijwilliger. En wij leggen de vrijwilligers in de watten met goede koffie en heerlijk gebak. We doen dit echt met elkaar.” Elona sluit af: “Als het voor mij zover komt, zou ik hier zeker willen wonen.”

Tekst: Riejanne Wolswinkel