'Het Complot': van be­graaf­plaats tot com­plot­the­o­rie

Wie zijn de betrokkenen? Wat wordt er precies beweerd? En hoe kan een lokale gebeurtenis uitgroeien tot een nationaal fenomeen?

Honderden mensen leggen tijdens de coronaperiode in 2021 bloemen op de begraafplaats in Bodegraven. De reden? Het verhaal van een oud-inwoner die beweert als kind slachtoffer te zijn geweest van satanisch ritueel misbruik (SRM) door invloedrijke personen. Volgens hem zouden meerdere kinderen zijn gemarteld en vermoord.

Van begraafplaats tot bedreiging

De situatie escaleert razendsnel. Er volgen ernstige bedreigingen en er circuleert zelfs een dodenlijst. De gebeurtenissen in Bodegraven worden nationaal nieuws. De vierdelige EO-docuserie Het Complot reconstrueert de opkomst van het complot in Bodegraven en beschouwt het vanuit verschillende perspectieven. Ook worden de gevolgen zichtbaar van een groeiend wantrouwen richting de overheid, politie, rechtspraak en de rol die de media hierin spelen.

De EO-documentaire gaat niet over één dorp, maar laat zien hoe complotten ontstaan, groeien en uiteindelijk een samenleving kunnen ontwrichten. Joost Engelberts ontdekt dat het geloof in SRM langer teruggaat in de tijd, en dat het verder reikt dan alleen het verhaal in Bodegraven.

Verhalen hierover zijn namelijk niet nieuw. De oorsprong van de SRM-verhalen ligt in de jaren tachtig, toen ze in de Verenigde Staten een vruchtbare voedingsbodem vonden. Engelberts volgt het spoor en toont hoe een omstreden therapievorm via internationale congressen ook in Nederland voet aan de grond kreeg.

Invloed van religie en media

In een van de afleveringen komt de invloed van religie aan bod. In de documentaire is bijvoorbeeld te zien dat het SRM-complot ook in radicaal-christelijke kringen leeft . Maar ook wordt in de serie zichtbaar wat er gebeurt als onderzoeksjournalisten het complotverhaal oppakken. En wanneer mensen wantrouwig blijven, zelfs wanneer justitie en politie uitgebreid onderzoek doen en geen bewijs kunnen vinden.

Wat doet dit bijvoorbeeld met mensen die publiekelijk worden beschuldigd, maar onschuldig blijken te zijn? Een beschuldigde raakt dat stigma nooit meer kwijt. En wat betekent dat voor de rest van je leven? Al deze factoren creëren een ‘spiegelwereld’ waarin fictie en werkelijkheid steeds moeilijker te scheiden zijn.

De EO hoopt met deze serie bij te dragen aan een gesprek over de impact van complotdenken op geloof, samenleving en democratie. Niet met een oordeel, maar door te analyseren, te duiden en ruimte te geven aan verschillende stemmen binnen de samenleving.