Jan Martijn Abrahamse: Als het heilige verdwijnt, ontstaat een ongeremd leven

Paulus komt in 2 Timoteüs met een scherpe diagnose van zijn tijd. Hij spreekt over de ‘laatste dagen’: profetische taal, ontleend aan de oudtestamentische profeten die de komst van de Messias zagen als het begin van Gods rechtzetting van de wereld. Maar, zo waarschuwt Paulus, nu de Messias gekomen is in Jezus, wordt het contrast scherper zichtbaar.

Ontheiliging

Het is lastig om je eigen tijd te duiden. Je kunt er niet van een afstand naar kijken; we zitten er middenin. “Wij zijn de tijden”, zei Augustinus. Met de term ‘laatste dagen’ wil Paulus ons gevoelig maken voor wat een cultuur beweegt. En hoe subtiel dit onze aandacht stuurt. Wat mij trof, is de frase ‘niets heilig achten’ (vers 2). Ik ben in mijn werk bezig met de vraag naar heiligheid. Paulus schetst hier een cultuur die het tegenovergestelde omarmt – een ontheiliging die zich meester maakt van mensen.

Wie niets boven zich duldt, maakt zichzelf tot norm

Zijn opsomming in de verzen 1-5 maakt dit concreet. Het is een cultuur waarin alles klein wordt gemaakt en ondergeschikt aan het zelf. Waar men gaat staan op wat eerbied vraagt en de spot drijft met wat zin en betekenis geeft. Waar niets heilig is, wordt nergens een stap terug gedaan. Er is niets wat een grens stelt aan de ruimte die ons ik inneemt. In deze woorden wordt ook iets van onze tijd zichtbaar: hoe gemakkelijk er over grenzen van het betamelijke wordt gestapt, hoe slordig er publiekelijk met waarheid wordt omgegaan, en hoe nietsontziend geweld wordt bejubeld en willekeurig toegepast.

• Jurjen ten Brinke: Besef je wel dat God het beste met je voorheeft?

  Jurjen ten Brinke: Besef je wel dat God het beste met je voorheeft?

Ongeremd leven

Zo krijgt Paulus’ tekst reliëf: wie niets boven zich duldt, maakt zichzelf tot norm. Er is geen heilige orde die doorbroken kan worden, alleen de heerschappij van het ik en de zelfliefde: ‘Het genot zullen ze meer liefhebben dan God’ (vers 4). Precies dat is de leegte die ontstaat wanneer het besef van het heilige verdwijnt. Wat rest, is een ongeremd leven.

Paulus maakt dit concreet met Jannes en Jambres (vers 8): obscure figuren uit de Joodse traditie, bekend als de Egyptische tovenaars die Mozes en Aäron probeerden te weerstaan (Ex. 7:11, 22). Zij staan model voor krachten die zich verzetten tegen het heilige, tegen de bevrijdende orde van God.

Juist omdat wij de tijden zijn, vraagt dit om alertheid voor de ontheiligende machten. Die doen neerbuigend over wat gemeenschappen opbouwt, spreken geringschattend over wat veiligheid biedt aan de kwetsbaren, en oordelen schamper over structuren die machten beteugelen en ons helpen ons ik te begrenzen – omwille van de ander.