Last van verlegenheid? Zelfs een nepglimlach helpt al

Is het erg om verlegen te zijn? vroegen we ons op de redactie af. “Dat hangt ervan af”, zegt psycholoog Esther Jansen. Zij is onder andere gespecialiseerd in sociale angsten. “De vraag is: heb je er zelf last van? Dat hoeft namelijk niet. Je hebt nu eenmaal introverte en extraverte mensen, en introverte mensen zijn gewoon wat bedachtzamer, denken eerst na over wat ze ergens van vinden. En dat heeft zeker z’n voordelen, helemaal in deze maatschappij waarin mensen er maar van alles uitgooien.
Maar als jouw verlegenheid je belemmert om te zijn wie je bent, of als je verlegenheid ervoor zorgt dat jijzelf of anderen steeds over je grenzen gaan, dan wordt het een ander verhaal.”

Wat is het belangrijkste verschil tussen een introvert en een extravert?

“Het verschil zit ‘m vooral in waar je je energie vandaan haalt. Extraverten worden helemaal blij als ze met anderen zijn. Daar laden ze van op. Terwijl een introvert daar juist op leegloopt. Een introvert heeft vaak tijd voor zichzelf nodig. Hij of zij trekt zich terug en kan er daarna weer tegenaan.”

‘Go go go!’

Is iemand die verlegen is per definitie introvert? “Niet per se”, stelt Esther. “Je kunt ook een bepaalde verlegenheid hebben door iets wat je is overkomen. Er kunnen situaties zijn in je leven – ernstig of minder ernstig – waarbij een van je natuurlijke reacties wordt ingeschakeld: vluchten, vechten of bevriezen. Zo’n reactie kan maken dat je je op bepaalde aspecten verlegen terugtrekt. Vaak hebben mensen dan ook lást van hun verlegenheid.”

Het lijkt in onze prestatiemaatschappij niet zo handig om verlegen te zijn.

“Klopt. We leven echt in een ‘go go go maatschappij’. Hard werken en je best doen. Voor jezelf opkomen, je mening klaar hebben. Een paar jaar terug hadden veel bedrijven een zogenaamde kantoortuin, een plek waar heel veel mensen bij elkaar aan het werk waren. Fijn voor mensen die opladen van anderen om zich heen, maar een ramp voor mensen die juist behoefte hebben om zich van tijd tot tijd terug te trekken. Gelukkig stappen veel bedrijven inmiddels weer af van die manier van werken. En zelfs in de trein zijn er nu stiltecoupés, om maar wat te noemen.”

Het gevaar is dat je als introvert wordt overschaduwd door een extravert, of dat die ander zelfs over je grenzen gaat. Hoe voorkom je dat?

“Ik denk dat het goed is om stil te staan bij jezelf en je af te vragen: is er iets waar ik last van heb waardoor ik niet tot mijn recht kom? Wat daarbij belangrijk is, is dat je mild bent voor jezelf. Stel, er blijkt inderdaad een soort blokkade bij je te zitten, bijvoorbeeld de gedachte dat je wel dom uit de hoek zult komen. Dan helpt het niet om die blokkade zo snel mogelijk op te ruimen. Nee, sta gewoon eens vriendelijk stil bij wat er bij jou aan de binnenkant gebeurt. Anders heb je namelijk kans dat je er meteen een oordeel over velt: er is iets mis met me. Of er komt angst bij je boven. Maar dan kom je in een koker terecht, waardoor je er niet meer goed naar kunt kijken. Als je mild voor jezelf bent en met vriendelijkheid naar jezelf kunt kijken – we noemen dat positieve emotie – blijft die blokkade niet onder de oppervlakte, maar kan er van binnenuit iets gaan bewegen.”

Hoe ziet die beweging eruit?

“Stel, je ontdekt zo’n blokkade bij jezelf. Dan is het eerste wat je kunt doen: letterlijk uitademen, je schouders laten zakken en loslaten. De neurowetenschap zegt dat zo’n bewuste ademhaling het stresssysteem direct kalmeert en je de mogelijkheid geeft om op een andere manier te reageren — ik noem dat een ‘instant stress reliever’.”

Nepglimlach

Esther legt uit dat er bij positieve emoties, als je dus bijvoorbeeld mild bent voor jezelf, oxytocine vrijkomt. Dit hechtingshormoon zorgt ervoor dat er ontspanning in je lijf komt, waardoor je meer rust ervaart. En het wordt nog mooier: de Amerikaanse wetenschapper Barbara Fredrickson ontdekte dat positieve emoties ervoor zorgen dat je brein letterlijk meer opengaat. Zoals een waterlelie in zonlicht opengaat, zo gaat ook ons brein openstaan als we milde, positieve emoties ervaren. Het effect daarvan is dat we bijvoorbeeld logischer kunnen nadenken en creatiever zijn.

Esther: “Uit onderzoek blijkt dat glimlachen – ook een nepglimlach, dus als je het even niet voelt – je systeem al kalmeert. Dat gebeurt ook als je jezelf omarmt – en dan bedoel ik letterlijk. Als het je lukt om op moeilijke momenten positieve emoties te ervaren, reageer je minder vanuit stress. Met als gevolg dat je minder snel de neiging hebt om je terug te trekken.”

“Weet je wat het mooie is?” vervolgt Esther. “In de Bijbel staat dat volmaakte liefde de angst uitdrijft. Dat is eigenlijk wat hier gebeurt: op het moment dat de liefde toeneemt – door een glimlach, een vriendelijk woord – wordt de angst minder.”

Kan een extravert een introvert daarbij helpen?

“Zeker! Wat ons systeem echt goeddoet, is vriendelijkheid, acceptatie en openheid. Daar kunnen we allemaal in oefenen en het zorgt ervoor dat er minder ruimte is voor oordeel. Zo komt iedereen meer tot zijn recht en durven ook de stillere mensen iets te zeggen.
Andersom kan een extravert natuurlijk ook leren van die introvert: denk eerst even na voor je iets zegt. En zet eens een stapje terug om de ander ruimte te gunnen.”