Manja Croiset 1946 - 2022
In Memoriam - Het meisje dat niet Joods wilde zijn
Het Amsterdamse meisje dat niet Joods wilde zijn werd paradoxaal genoeg tot op het laatst geplaagd door de uiterste consequentie van haar afkomst. Geboren in de zomer van het eerste vredesjaar is Manja Croiset een oorlogsslachtoffer van de tweede generatie. “Mijn leven getekend door Hitler, al ben ik in 1946 geboren”.
Na het doorlopen van het hoofdstedelijke Barlaeus Gymnasium komt Manja voor een aantal jaren als redacteur in dienst bij het Leidsch Dagblad. Schrijven en dichten doet ze al sinds haar vroegste jeugd. Haar grote talent openbaart zich in 1956, Manja is dan tien, met haar eerste boek Pietje en Sjaantje Deel I. Kort hierna verschijnt Mier en Kabouter Deel II, beide kinderboeken zijn geïllustreerd met eigengemaakte tekeningen. Terugblikkend op haar werk beschouwt ze zichzelf niet als schrijfster maar woordkunstenares. “Ik schrijf nooit. Ik noteer wat me te binnenschiet. Heel associatief.”
Grote angsten en verdriet
Haar bestaan wordt gaandeweg steeds meer beïnvloed door zware geestelijke beproevingen die teruggaan op de levensloop van haar ouders. Wanneer Manja’s moeder Paula Kool in verwachting is van haar derde en jongste dochter raakt ze zwaar depressief als in de loop van 1945 blijkt dat haar complete familie tijdens de Sjoa is vermoord. Haar vader Odo Croiset is in de oorlog actief in het verzet, drukt het illegale Parool en overleeft verschillende concentratiekampen. Volgens Manja raakt de band met haar moeder tijdens de zwangerschap verstoord door het ontbreken van een stabiele en veilige basis. Op jonge leeftijd al komt ze terecht in de psychiatrie. Volgens de behandelmethode van die dagen wordt ze volgestopt met medicijnen en regelmatig met injecties tot rust gedwongen. Tegenwoordig zou dit gewonde meisje professioneel gehoord worden over haar grote angsten en verdriet.
De motor
Toch is het juist haar intense gevoel dat de motor is van haar oeuvre dat vanaf 2006 ontstaat. Jarenlang heeft ze gezwegen, maar als in een inhaalslag levert ze een enorme productie; achter elkaar verschijnen van haar hand maar liefst 15 boeken. Thema’s zijn haar leven, de oorlog en allerlei zaken die haar diep raken, het zijn helemaal nooit niemendalletjes die ze optekent. In 2009 ontvangt ze De Prijs van de Uitgever voor haar gehele oeuvre en de krachtige stem die uit haar veelzijdige werk spreekt. “Schrijven is voor mij een ultieme vorm om het ziek zijn te hanteren, dan wel draaglijk te maken.” Haar meest indrukwekkende werk is haar autobiografie Mijn leven achter onzichtbare tralies. Naast haar literaire activiteiten ontwikkelt Manja zich tot beeldend kunstenaar en maakt ze opmerkelijke tekeningen, schilderijen en sculpturen.
Isolement
De afgelopen bijna tien jaar komt ze haar huis in Hoogland niet meer uit en leeft ze geïsoleerd en 24 uur per dag aan bed gebonden. Haar levenstekens verlopen vanaf dan merendeels digitaal. Via e-mail en WhatsApp onderhoudt ze de contacten met haar vrienden en familie. Soms kan ze scherp uit de hoek komen en is ze ronduit confronterend, maar onder die schil zit een lieve vrouw verborgen met een ongekende hoeveelheid empathie.
Haar isolement verhindert haar niet om de gebeurtenissen in de samenleving met een scherp oog te blijven volgen, te becommentariëren en als zij dit nodig vindt te veroordelen. Afgelopen week nog plaatste ze op haar website een commentaar naar aanleiding van het nieuws over het omstreden forensisch politieonderzoek naar het verraad van Anne Frank.
Nu gaat het niet meer over het boek waar men het heeft over Anne Frank maar over de eeuwenlange Jodenhaat met enorme nuanceverschillen neemt niet weg dat het structureel is. En nee, ik vergeet de slavernij niet noch de Oeigoeren noch de Indianen en zo kun je doorgaan en dan de strijd onderling, want die is er ook nog. Om je kapot te schamen [...]. Natuurlijk bestaan er ook goed doortimmerde mensen. Daar laat ik het voor nu bij.
Het zou haar laatste publieke betoog zijn.
Alfred Edelstein
Eindredacteur Joodse Programmering
