Paul Verhaeghe: 'Het succes van zelfhulpboeken is een symptoom van onze tijd'

Zelfhulpboeken – hoe denkt u daarover?

“Het succes van zelfhulpboeken is een symptoom van onze tijd. Het past volkomen bij de gedachte dat je het beste uit jezelf kunt, en moet, halen. Bij het idee van maximalisatie. Maar vaak heeft het een omgekeerd effect: we gaan nog harder tegen onszelf en tegen onze eigen gezondheid in.”

We voelen ons voortdurend blootgesteld aan de blik van anderen

Hoe komt het dat we zo gevoelig zijn voor de boodschap dat we het beste uit onszelf zouden moeten halen?

“Vroeger zat de kritische blik van de mens meer vanbinnen, hij voelde zich schuldig over zijn zonden naar God. Als je zo denkt, heb je de kritische blik van de ander niet nodig om je schuldig te voelen. In onze maatschappij komt die blik van buiten, bij de ander vandaan. De schaamte van mensen is in onze tijd heel groot, we voelen ons voortdurend blootgesteld aan de blik van anderen. Dat wordt nog eens verergerd door sociale media, die een uitvergroting bieden van schuld, schaamte en succes. Eigenlijk zijn die sociale media een perfecte illustratie van massahysterie: het lijkt of je helemaal jezelf bent, maar als individu tel je juist niet mee.”

In uw boek Identiteit vat u de moraal van de onze maatschappij samen met: ‘Vooruitgang is een zaak van hard werken, als mensen op hun luie krent blijven zitten, dan moeten zij daar de gevolgen van dragen. Tegenslag kan je overwinnen en toeval bestaat niet. Wie het niet maakt, is schuldig.’

Als mens en als maatschappij heb je twee dingen nodig die in een gezond evenwicht moeten zijn: autonomie en verbondenheid. Het neoliberalisme geeft alle ruimte aan autonomie, het is alleen geen echte autonomie. In mijn boek schrijf ik: ‘God is dood, maar iedereen buigt voor de cijfers.’ Niet de mens, maar de markt regeert, de beurs is de baas, je waarde wordt uitgedrukt in cijfers, wordt afgemeten aan je productiviteit.

We moeten accepteren dat er grenzen zijn aan groei

Wat is het belangrijkste dat we kunnen doen om dit schip te keren?

Het allerbelangrijkste: we moeten kinderen leren omgaan met mislukking. En we moeten weer burgers worden, geen passieve, depressieve consumenten van de overheid, maar mensen die zelf dingen doen op een manier die zij waardevol vinden. En we moeten accepteren dat er grenzen zijn aan groei, we moeten de omslag maken naar duurzaamheid.

Lees ook: Bijbelteksten voor rust in je hoofd

Paul Verhaeghe, Identiteit. De Bezige Bij 2019. ISBN 978 9023 4730 39, € 20,99.
Meer horen of zien van Paul Verhaeghe? Paul Verhaeghe | AUDIO & VIDEO (psychoanalysis.be)

Beeld: Caroline Cracco