Ga naar submenu Ga naar zoekveld

'Bosmaker' Tony Rinaudo bestrijdt droogte, honger en armoede met bomen

‘Landschappen én levens veranderen compleet’

‘De gekke witte boer’ noemden ze hem in Niger. Maar tegenwoordig geniet Tony Rinaudo (1957) wereldwijd respect als ‘de bosmaker’. Deze Australische landbouwkundige en zendeling ontwikkelde een simpele methode om miljoenen bomen te laten groeien in woestijnachtige gebieden - zónder er eentje te planten. “We geven de allerarmsten weer hoop.”

Deel:

Stel je een dor en doods landschap voor, geblakerd door de Afrikaanse zon. In dit vrijwel lege, woestijnachtige gebied is al jaren geen regen meer gevallen. Afgezien van wat lage, armetierige struikjes groeit er dan ook vrijwel niets. Mensen en vee zien er ongezond mager uit. 
Enkele jaren later is ditzelfde landschap onherkenbaar veranderd. Op exact dezelfde plek groeit nu een kerngezond bos. Let wel: zonder dat er in de tussentijd ook maar één boom is geplant of regen is gevallen. Dezelfde mensen en hun vee zijn nu weldoorvoed.

Internationale pionier
Wat verklaart deze wonderbaarlijke metamorfose? Het heeft alles te maken met iets wat Tony Rinaudo op een dag in 1983 ontdekte en waardoor hij de afgelopen decennia uitgroeide tot een internationale pionier op het gebied van herbebossing. Hoewel hij hier niet zo bekend is, draait in Europese bioscopen op dit moment zelfs een gloednieuwe documentaire over hem: The Forest Maker (‘De bosmaker’), van de Duitse regisseur en Oscar-winnaar Volker Schlöndorff.

“Ik kan het bijna niet geloven”, zegt de goedlachse Australiër tijdens een videogesprek vanuit zijn huis in Melbourne. “Dat mensen werkelijk de deur uit willen gaan om een film te bekijken over een of andere Australische bómenjongen!”

‘Het geheim zit in de ondergrondse wortels’

‘Ik klom er als kind graag in’
“Ik groeide op in een christelijk gezin in de prachtige – en groene – Ovens Valley, hier in Australië. Bomen waren overal, ik klom er als kind altijd graag in. Maar ik las ook veel en keek graag naar het nieuws op de televisie, al werd ik daar niet blij van. Bijvoorbeeld berichten over de ongekende schaal waarop bossen in het Amazonegebied werden gekapt. Ik dacht: waarom vernietigen we het milieu en daarmee onze eigen toekomst? Maar zo wist ik ook al jong dat er op andere plekken in deze wereld kinderen waren die altijd met een lege maag naar bed gingen. Waarom waren wij in Ovens Valley vooral bezig met tabáksteelt, terwijl zij en massa’s andere mensen in Afrika honger leden? Daar snapte ik niets van. Het gaf me een sterk gevoel van onrechtvaardigheid.”

World-Vision-Silas-Koch_05 Cropped

Greta Thunberg
“Maar ja,” vervolgt hij, “ik leek totaal niet op die jonge milieuactiviste Greta Thunberg. Ik was een verlegen jochie en kon niet goed onder woorden brengen wat ik diep vanbinnen voelde aan boosheid en frustratie. Ik kon maar één ding: bidden. Ik vroeg God: ‘Wilt U mij gebruiken om een verschil te maken in deze wereld, waar en op welke manier dan ook?’ Dat God ook kindergebeden uiterst serieus neemt, daarover kan ik inmiddels uit ervaring meepraten!”

‘Dan maar naar Niger’
Na zijn studie landbouwkunde volgde Tony een Bijbelschool. Daarna kwam hij, inmiddels getrouwd, in contact met de zendingsorganisatie Serving in Mission (SIM). Met een twinkeling in zijn ogen vertelt Rinaudo dat hij ‘zijn eigen lot bezegelde’ toen hij op een aanmeldformulier invulde dat hij speciale interesse had voor landbouw in droge gebieden.

“Nou,” glimlacht hij, “dat heb ik geweten! SIM had al heel lang een vacature voor een zendingswerker in Niger, en stelde voor dat mijn vrouw en ik daarheen zouden gaan. Maar ik was, vooral in mijn jongere jaren, een ongeduldige jongen. Niger? Dat betekende dat ik – naast de lokale taal, Hausa – eerst ook nog eens Frans zou moeten gaan leren. Daar had ik echt geen zin in. Dus in eerste instantie heb ik nee gezegd. Maar SIM vroeg me met klem tóch te gaan. Uiteindelijk dacht ik: oké, als God het per se wil, dan maar naar Niger.”

MOUSLIM-World Vision

Hitte en zandstormen
In 1980 vloog hij, samen met zijn vrouw en hun zes maanden oude eerste kind, naar het land. Ze streken neer in Maradi (de naam van een stad en van het gebied eromheen), waar armoede en honger het leven van de bevolking – veelal boeren en veehoeders – stempelden. Als 23-jarige was hij er niet alleen verantwoordelijk voor een Bijbelschool, maar had hij de taak op zich genomen de voortgaande verwoestijning tegen te gaan. Dus deed hij wat hem het meest logisch leek: hij ging bomen planten.

En?
Grijnzend: “Ik ontdekte al snel dat dit zinloos was. In een gebied dat door hitte, droogte en zandstormen werd geteisterd, overleefde amper één op de tien bomen. De enkelingen die wel begonnen te groeien, werden opgevreten door geiten of omgehakt om als brandhout te worden gebruikt.”

Frustrerend?
“Enorm! Wat ik ook probeerde, alles mislukte.” Hij tikt tegen zijn voorhoofd. “De mensen daar verklaarden me voor gek dat ik bomen probeerde te planten.”

Voortdurend falen
“Van alles heb ik geprobeerd. Ik las me suf, vroeg anderen om advies, maar tevergeefs. Na zo’n tweeënhalf jaar ploeteren en voortdurend falen, voelde ik me behoorlijk depressief.” 

'Open onze ogen'
Op een dag in 1983 reed hij door het desolate landschap rond Maradi. Hij had een lading boomzaailingen bij zich. Die wilde hij naar dorpjes in de omgeving brengen, in de hoop dat er nieuwe bomen uit zouden groeien. “Maar ik was me er pijnlijk scherp van bewust dat de meeste daarvan geen schijn van kans hadden. Daarom richtte ik me, totaal ontmoedigd, tot God.”

Weet je nog wat je bad? 
“De strekking was: ‘Vergeef ons dat we de gave van uw schepping zo hebben misbruikt dat mensen er nu door lijden. Ze zijn arm en lijden honger. Zij durven hun bed niet uit te komen, bang voor wat de nieuwe dag brengt. Maar U houdt van ons. Open mijn ogen, help me en laat me zien wat ik moet doen.’”

Luhundwa Tanzania 2019-2022 LEAD Foundation

Geen struik
Tony stapte eventjes uit om de bandenspanning wat aan te passen. “Ik stond naast mijn auto, en om de een of andere reden trok een van de struikjes mijn aandacht. Ik liep erheen om het eens van dichtbij te bekijken. Aan de vorm van het blad kun je altijd zien om welke plant het gaat, een beetje zoals een handtekening iets over ons zegt.”

Zijn ogen werden groot van verbazing: dit was helemaal geen struik, en ook geen onkruid, maar de loot van een boom. “Ik groef het zand eromheen een beetje uit, en legde zo een stukje stam bloot. Plotseling viel het kwartje. In dit gebied waren miljoenen van dit soort ‘struikjes’, die ik mensen vaak had zien kappen om als brandhout te benutten. En ik wist dat boeren ze altijd weghaalden van hun land.”

Ondergronds bos
Met opgeheven handen: “Dat die struiken boompjes waren, had ik volledig over het hoofd gezien. Er was maar één conclusie mogelijk: onder die schrale grond moest zich een enorm netwerk van levende boomwortels bevinden: een ondergronds bos. De oplossing die ik al die tijd wanhopig zocht, lag – letterlijk – onder mijn voeten.”

Als er een ‘ondergronds bos’ bestaat, betekent dit dat er ooit volop bomen groeiden. Waardoor waren die van de aardbodem verdwenen? 
“Boeren waren in Niger vanouds gewend die boomstompjes te verwijderen van hun landbouwgrond: die zouden schadelijk zijn voor hun gewassen. Sterker nog: liet je ze staan, dan vonden de anderen je een luie boer.”

'Hij kon zijn ogen niet geloven: er waren overal bomen!'

In één klap
Het veranderde mijn denken in één klap volledig. Ik wist: we moeten geen bomen plánten, maar terug laten groeien. Het is beschamend eenvoudig. Maar het werkt! Je kijkt allereerst wat het sterkste takje is; alle andere snoei je weg, met een mes. Dat overgebleven takje groeit binnen drie à vijf jaar uit tot een hoge, rechte boom. Afhankelijk van de soort, kunnen er ook vitaminerijke vruchten aan gaan groeien. Daardoor kunnen mensen en dieren meer en gevarieerder eten. Daarnaast zorgen bomen en bossen voor meer biodiversiteit, voor schaduw en verkoeling, verstevigen ze de bodem en gaan ze verwoestijning tegen.”

Hoe kunnen prille, kwetsbare bomen blijven groeien in woestijnachtig gebied met langdurige droogte?
“Het geheim zit in de ondergrondse wortels. Die zijn oersterk en reiken tientallen meters diep de grond in. Daar vinden ze water en alles wat ze verder nodig hebben om te groeien.

Ik las ergens dat wat je ontdekte in feite ‘oude boerenwijsheid’ was?
“Dat klopt; het gaat in wezen om oude kennis. Ik heb de methode van ‘natuurlijke regeneratie’ niet uitgevonden, maar me wel hard gemaakt voor de bekendheid ervan.”

Terug naar Australië
Rinaudo en zijn vrouw, die in Afrika nog drie kinderen kregen, verlieten Niger in 1999 om terug te keren naar hun land van herkomst. Al vrij snel kwam Tony in dienst bij World Vision Australia, die de door hem ontwikkelde alternatieve methode van herbebossing omarmde als een effectieve manier om armoede en honger te bestrijden, binnen én buiten Afrika.

Tony explaining how to do FMNR 2-Silas Koch-World Vision Cropped

200 miljoen bomen
Vanaf 1984 verspreidde ‘zijn’ methode zich over heel Niger, vertelt Tony. “Met een snelheid van ruwweg een kwart miljoen hectare per jaar. Na twintig jaar vijf miljoen hectare, met een gemiddelde van veertig bomen per hectare. Dat staat gelijk aan 200 miljoen bomen, zonder er één te planten.”

EO Metterdaad
Hij is blij dat EO Metterdaad in dit jubileumjaar samen met World Vision de schouders onder een groot herbebossingsproject in Kenia zet. “Ook daar kunnen we met elkaar echt een verschil maken. Verhalen over honger breken mijn hart nog altijd. Vooral als ik aan kinderen denk. Ik ben zelf vader, en opa. Hoe moet het zijn om je kinderen te vertellen dat er geen eten is...?”

Minder kwetsbaar
In allerlei landen (waaronder Nederland) houdt hij de komende tijd lezingen, en zoekt hij beleidsmakers en andere betrok- kenen op om over FMNR te vertellen. “Het allerliefst bezoek ik plekken waar deze methode wordt toegepast. Met
eigen ogen zien hoe landschappen én mensenlevens compleet veranderen, is zo’n geweldige en ontroerende ervaring. Tegen iedereen die dit leest, zou ik willen zeggen: draag alsjeblieft je steentje bij aan dit project in Kenia. Hiermee zorgen we ervoor dat de allerarmsten structureel veel minder kwetsbaar zijn voor droogte, honger en armoede. Bij herbebossing draait het uiteindelijk om een nieuw toekomstperspectief. Om hoop.”

Zien

Vanaf zondag 2 oktober zendt EO Metterdaad een jubileumserie uit over Kenia (18.20 uur, NPO 2).
Op 15 oktober is er een Nederland Zingt-special rond ‘50 jaar EO Metterdaad’ (17.55 uur, NPO 2). Op 15 oktober is Tony Rinaudo te zien in een aflevering van EO-programma Crux (19.15 uur, NPO 2

Geschreven door

Gert-Jan Schaap

--:--