Wat weten we over dementie?

Alzheimer of dementie?

Alzheimer is dementie, maar dementie is niet altijd alzheimer. Alzheimer is een van de meer dan vijftig hersenaandoeningen die vallen onder de noemer dementie (zoals leukemie een van de vele vormen van kanker is).

Dementie komt van het Latijnse ‘de’ (ont-) en ‘mens’ (verstand): het aftakelen van het verstand. In 1906 beschreef de Duitse psychiater-neuropatholoog Alois Alzheimer voor het eerst de vorm van dementie die we nu kennen als de ziekte van Alzheimer.

Alzheimer is met zeventig procent de meest voorkomende soort dementie, gevolgd door vasculaire dementie (vijftien procent) en Lewy Body-dementie (tien procent). Daarnaast zijn er dus nog veel meer soorten dementie, allemaal met andere eigenschappen en ziekteverloop. Kijk voor meer informatie bijvoorbeeld maar eens op Dementie.nl.

Hoe ouder iemand wordt, hoe groter de kans is dat hij deze ziekte krijgt

Wat gebeurt er bij dementie?

Bij dementie gaan de hersencellen zelf én de verbinding ertussen kapot. Wetenschappers denken dat dit onder andere te maken heeft met de ophoping en samenklontering van bepaalde eiwitten en de doorbloeding.

Per soort dementie verschilt het gebied dat het meest geraakt wordt, of waar de ziekte begint. Zo is dat bij alzheimer vooral de hippocampus, het deel van je brein waar je geheugen zit.

Diagnose en eerste symptomen

Het stellen van een diagnose is niet makkelijk en duurt vaak lang: bij 66 procent van de getroffenen zelfs langer dan een jaar. Vaak heeft het dan al jaren geduurd voordat men, na de eerste klachten, überhaupt aan dementie denkt. Veel symptomen lijken namelijk sterk op gevolgen van bijvoorbeeld burn-out of stress.

Die eerste symptomen kunnen zijn: vergeetachtigheid, problemen met alledaagse handelingen of taal, en verwarring over tijd en plaats.

Het is belangrijk zo vroeg mogelijk te weten of iets dementie is. Want dan is er tijd om maatregelen te treffen en de ziekte te vertragen.

Gemiddeld leeft iemand nog 6,5 jaar na de diagnose. Maar dat kan natuurlijk per persoon sterk verschillen.

Podcast: Door met dementie

Voor naaste familie en partners is dementie minstens zo ingrijpend als voor de patiënt zelf. Hoe ga je om met iemand met dementie? En hoe blijf je overeind met de steeds intensievere zorg? Hoe is het om een dierbare langzaam te moeten verliezen, en hoe neem je afscheid terwijl diegene nog leeft?
Acteur Beau Schneider verloor zijn vader aan vasculaire dementie en maakte voor Alzheimer Nederland een serie podcasts. Hierin gaat hij vanuit zijn eigen ervaring in gesprek met deskundigen en mensen die dementie van dichtbij meemaken. Samen proberen ze veelgestelde vragen te beantwoorden en delen ze creatieve oplossingen. De podcast Door met dementie is te beluisteren via elke podcastapp.

Risicofactoren

Dementie is in de meeste gevallen niet erfelijk. In sommige families is het wel erfelijk, maar dan vooral bij dementie op jonge leeftijd (vóór het 65e levensjaar). Momenteel krijgt maar liefst een op de vijf mensen dementie. Hoe ouder iemand wordt, hoe groter de kans is dat hij deze ziekte krijgt.

Kun je zelf helemaal niets doen om dementie te voorkomen? Er zijn studies die suggereren dat maar liefst veertig procent van de gevallen voorkomen of uitgesteld had kunnen worden. Risicofactoren die een rol kunnen spelen bij dementie zijn: een lager opleidingsniveau, hoge bloeddruk, roken, overgewicht op middelbare leeftijd, depressie, lichamelijke inactiviteit, diabetes, sociaal isolement, overmatig alcoholgebruik, hoofdletsel en luchtvervuiling.

Immuun voor dementie

Dat levensstijl en omgeving ertoe doen, blijkt ook wel uit een opmerkelijk onderzoek onder twee inheemse stammen uit het Boliviaanse deel van de Amazone. De Tsimane en de Moseten zijn vrijwel immuun voor dementie.

Hun geheim? Jagen, verzamelen en landbouwen met de hand.

De Tsimane en de Moseten hebben trouwens ook extreem weinig last van diabetes, obesitas, alcoholisme, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten; allemaal risicofactoren voor dementie. Bij inheemse groepen die een meer westerse levensstijl hebben overgenomen stijgt meteen de kans op dementie.

Boek: Om de liefde

“Het gevoel een niet gelijkwaardige partner te hebben heb ik absoluut niet. Ik denk niet dat dit zal veranderen wanneer haar situatie verslechtert.” Hans Hoevenagel zorgde jarenlang voor zijn dementerende vrouw, tot zij stierf toen hij zelf 86 jaar was. Hoevenagel hield gedurende de jaren van ziekte een dagboek bij om vanuit zijn geloof betekenis te kunnen geven aan deze “zinloze ziekte”. Zijn in september verschenen boek Om de liefde is bedoeld voor iedereen die met deze ziekte te maken krijgt. “Ook mijn gezondheid en kracht zullen afnemen. Wanneer ik minder met haar kan delen, zal ik mij eenzamer gaan voelen. Wanneer ik haar moet laten gaan naar een verpleeghuis, zal ik diepongelukkig zijn. Maar altijd zal ze mijn geliefde vrouw blijven.”

Blue zones

Maar er zijn meer bevolkingsgroepen en regio’s die op dit punt goed scoren. Ze vallen vaak samen met de zogenoemde blue zones: gebieden waar mensen in goede gezondheid opmerkelijk oud worden.

Japan, het land waar mensen het oudst worden dankzij het gezonde eetpatroon en de sociale structuur, heeft ook relatief lagere dementiecijfers dan andere ontwikkelde landen. Alleen kent Japan door de snelle vergrijzing alsnog miljoenen mensen met dementie. Maar liefst vijfendertig procent van de bevolking is boven de 65. In Nederland is dat zestien procent.

Een mediterraan dieet

Ook bewoners van het grensgebied met Frankrijk en Italië aan de Middellandse Zee hebben een hoge levensverwachting (de hoogste van Europa zelfs). Net als het Italiaanse eiland Sardinië en bepaalde gebieden in Spanje en Portugal.

In die gebieden komt over het algemeen ook minder dementie voor dan in Noord-Europa. Er zijn aanwijzingen dat een mediterraan dieet – veel groenten, fruit, vis, olijfolie en noten – het risico op dementie verlaagt.

Film: The Father

In een van de meest indringen­de films over dementie – The Father (2021) – speelt Anthony Hopkins een hoogbejaarde dementerende man in Londen. Alle hulp van zijn dochter, gespeeld door Olivia Coleman, wijst hij af. Een dilemma waarin zij keuzes moet maken. Bijzonder is dat de film helemaal is gemaakt vanuit het perspectief van de dementerende man. Zo zak je als kijker dieper en dieper weg in de steeds verwarrender wereld van de hoofdpersoon.
Te streamen op onder andere NPO Plus.

Hoopvolle trend

Onderzoek uit 2020 toonde aan dat de afgelopen dertig jaar het risico op dementie in Nederland wel ieder decennium daalde met dertien procent. Dus iemand die tien jaar geleden 70 jaar was, had dertien procent meer risico om binnen vijf jaar dement te worden dan iemand die nu 70 jaar is. En een 70-jarige had aan het begin van deze eeuw weer een dertien procent hoger risico dan 70-jarigen in 2010.

Dit heeft mogelijk te maken met de effectieve aanpak van hart- en vaatziekten, een gezondere leefstijl en een hoger opleidingsniveau. Een hoopvolle trend. Dat het aantal patiënten toch nog zo hard stijgt in ons land heeft te maken met de vergrijzing en bevolkingsgroei.