Waarom drinken we zoveel, en wat moet daaraan gebeuren?

Het eerste wat EO-presentatrice Anne-Mar Zwart doet als ze thuiskomt uit haar werk: een glas wijn inschenken. Even het randje van de dag eraf halen, lekker ontspannen. “Ik kan geen dag zonder wijn. Het lijkt wel alsof ik het nodig heb”, vertelt Anne-Mar op de Instagram van Eva. “Misschien ben ik wel een tikkie verslaafd?”

Alcohol drinken hoort er helemaal bij in onze samenleving. Misschien geen glas per dag, maar toch: het is bijna een statement als je géén glas wijn of een biertje drinkt op een verjaardag, op het terras of bij de teamborrel. “Ik noem het vaak geen sociale druk, maar sociale invloed”, vertelt Ninette van Hasselt, hoofd Expertisecentrum Alcohol bij het Trimbos-instituut. “Als iedereen een biertje inschenkt, heb jij ook zin in een biertje. Die invloed is enorm groot. In principe drink je vaak meer als je veel sociale dingen hebt. Thuisdrinken doe je meestal om andere redenen.”

Ik noem het sociale invloed: als iedereen een biertje inschenkt, heb jij ook zin in een biertje

Zo kun je – net als Anne-Mar – ook thuis een fles opentrekken om te ontspannen. Van Hasselt: “Een glas wijn inschenken is dan echt een momentje voor jezelf, het is een relatief snelle manier om te ontspannen. Maar als je het als oplossing gaat inzetten, moet je altijd oppassen. Zeker als je alleen bent. Dan is er minder sociale controle.”

Alcoholgebruik verdubbeld

Het Trimbos-instituut adviseert gemeenten, de overheid en bedrijven over onder andere alcohol- en drugsbeleid. Door kennis te delen over geestelijke gezondheid en het (voorkomen van) gebruik van verslavende middelen, zetten ze zich in voor een mentaal gezonde samenleving. Hoe is het eigenlijk met ons alcoholgebruik gesteld?

Na de Tweede Wereldoorlog is onze welvaart toegenomen, en dat vertaalt zich door in hoeveel we drinken: tussen 1966 en 2000 is het alcoholgebruik verdubbeld. Wat cijfers:

• Meer mannen (82,8%) dan vrouwen (72,5%) drinken wel eens alcohol.
• Mannen houden zich dan ook minder vaak aan het drinkadvies van de Gezondheidsraad (0 tot maximaal 1 glas per dag) dan vrouwen (33,5% versus 53,3%).
• Daarnaast drinken mannen vaker overmatig of zwaar (8,0% en 10,1%) dan vrouwen (4,9% en 6,5%).

(Bron: Expertisecentrum Alcohol Trimbos-instituut, 2020)

Vrouwen van 30-50 jaar

Oftewel: zo’n 1 op de 15 vrouwen drinkt minstens 1 keer per week minimaal 4 glazen alcohol op een dag. Of vrouwen meer zijn gaan drinken sinds 1966, is niet goed vast te stellen volgens Van Hasselt. “Maar mijn vermoeden is van wel. In onze scholierenonderzoeken zien we ook dat meisjes veel vaker ervaring hebben met dronkenschap dan twintig jaar geleden.”

Als je naar een gemiddeld volwassen mensenleven kijkt, drinkt iemand het minst in de leeftijdscategorie van 30 tot 50 jaar en na het 75ste jaar. Jongvolwassenen drinken relatief vaak overmatig, maar zodra men meer verplichtingen krijgt – zoals werk en gezin – neemt het alcoholgebruik af, ziet Van Hasselt. “In die fase merk je dat alcohol niet lekker combineert met verantwoordelijkheden in werk en gezin.”

Drinkcultuur

Neemt niet weg dat we met z’n allen minder moeten gaan drinken. In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken om alcoholgebruik terug te dringen: in 2040 moet zowel het overmatig alcoholgebruik als het zwaar alcoholgebruik zijn afgenomen tot 5 procent.

Mooi dat er een akkoord is, maar volgens Hasselt komt er van die doelen nog weinig terecht. “We zien dat het overmatig drinken wel afneemt, maar zwaar drinken neemt de laatste jaren niet meer af. Dat zegt iets over onze drinkcultuur. Die cultuur wordt bepaald door wat we gewoon vinden, wat we voor drank betalen, hoe beschikbaar het is, hoe vaak we het drinken en bij welke gelegenheden. Wil je iets doen aan deze drinkcultuur, dan zul je naar dat soort prikkels moeten kijken.”

Zelfs op onbewust niveau worden we verleid om alcohol te kopen

Ons alcoholgebruik heeft naast prijs en beschikbaarheid te maken met marketing, volgens Van Hasselt. “De WHO raadt aan om de bewustwording rondom alcoholgebruik te vergroten. Dat vinden we logisch, maar als daarvoor maatregelen komen, zoals een hogere prijs of minder reclame, vinden we dat al snel betuttelend. Maar mensen hebben vaak niet door dat ze worden beïnvloed door reclame – dat kun je óók als betutteling zien. Onbewust worden we verleid om alcohol te kopen.”

Zo zijn er naast expliciete reclame voor alcohol ook allerlei vormen van impliciete reclame: denk bijvoorbeeld aan het ontkurken van een fles champagne voor de winnaar van een talentenjacht op televisie of celebrity’s die in films een glas inschenken.

Schade die alcohol aanricht

Waarom is het zo belangrijk dat we minder drinken? Van Hasselt: “Veel mensen weten niet wat de breedte is van de schade die alcohol aanricht. Ze realiseren zich niet dat als je alle dingen bij elkaar optelt, het een enorme kostenpost is voor de samenleving. Dat kost de samenleving jaarlijks 2,5 tot 5 miljard euro – na verrekening met de opbrengsten. Maar de impact is ook mentaal. Als je bedenkt hoeveel kinderen er opgroeien of opgegroeid zijn met ouders die een verslaving hebben, hoe belastend het is voor de zorg, voor politie. Kijk maar eens naar de spoedeisende hulp in het weekend. Ook is er een belangrijke relatie tussen alcohol en mentale gezondheid, met name onder jongeren – en met suïcide.”

Veel mensen weten niet wat de breedte is van de schade die alcohol aanricht,kijk maar eens naar de SEH in het weekend

“Vrouwen hebben een verhoogde kans op borstkanker, en vrouwen kunnen minder goed tegen alcohol omdat ze sneller dronken zijn. Alcohol drinken tijdens de zwangerschap én in de aanloop naar de zwangerschap, heeft ook invloed op het kind. Ook speelt alcohol een belangrijke rol als je wilt afvallen. Mensen realiseren zich vaak niet dat als je drinkt, je veel calorieën binnenkrijgt. Je lever geeft de voorkeur aan het afbreken van alcohol, in plaats van vet. En alcohol ontremt, waardoor je ook makkelijker een bak chips leegeet.”

Wat er moet gebeuren

Volgens Van Hasselt wordt het tijd dat we écht stilstaan en bepalen wat we willen. “We hadden goede afspraken gemaakt in het Preventieakkoord. Maar ik maak me zorgen of we die ambities gaan waarmaken. Kijk naar de jongeren: die zijn geen sikkepit minder gaan drinken sinds het akkoord.”

“Als we de doelstellingen van het akkoord realiseren, hebben we een gezondere manier gevonden om met alcohol om te gaan. Dat wil niet zeggen dat niemand meer drinkt, maar wel dat over de hele linie minder wordt gedronken. Dat zorgt voor minder belasting van de gezondheidszorg, er komen minder mensen op de SEH. Er blijven natuurlijk altijd mensen die gevoelig zijn voor verslaving – maar ook voor hen is het gemakkelijker als alcohol drinken minder normaal wordt op allerlei momenten.”

Dry January

In de supermarkt wordt het schap met alcoholvrije bieren en wijn steeds een beetje groter, in cafés en restaurants zijn er meer alcoholvrije opties te bestellen en mensen kijken niet meer op als je meedoet aan Dry January. Zo gaat ook Anne-Mar de challenge aan om vier weken geen alcohol te drinken.

Is er sprake van een voorzichtige trend richting een meer alcoholvrije samenleving? Van Hasselt: “Iets als Dry January doorbreekt de normalisering wel. Mensen die eraan meedoen, worden zich bewuster hoe dwingend de drinkcultuur is. Ik denk dat dat wel kansen biedt. Maar er zijn ook grote belangen bij de instandhouding van alcoholgebruik – daar moet je als overheid tegenkracht bieden. Dat begint wel bij bewustwording.”

Jezelf de goede gewoonte aanleren om minder te drinken? Verandersupporter Durk de Boer helpt jou leren groeien in de door jou gewenste goede gewoontes. Klik hier voor meer informatie over de training 'Groeien in goede gewoontes'.

Tekst: Eline van Lindenberg