'De Stam' en 'The Visitor': Docu's over Joodse identiteit in turbulente tijden

In 'De Stam' (uitzending 7 september) laat de Oekraïense regisseur Alex Osmolovsky zien hoe de Joodse gemeenschap in zijn vaderland zich staande houdt te midden van oorlog en onzekerheid.

Een week later, op 14 september, werpt 'The Visitor: Jacob Israël de Haan' nieuw licht op een historisch én controversieel figuur in zowel de Joodse als Nederlandse geschiedenis. Beide films tonen de kracht van identiteit, veerkracht en de zoektocht naar verbondenheid in roerige tijden.

De Stam

In 'De Stam' werpt regisseur Alex Osmolovsky een persoonlijk en aangrijpend licht op het Joodse leven in het door oorlog geteisterde Oekraïne. Wat betekent het om Joods te zijn in een land dat dagelijks wordt geconfronteerd met geweld en instabiliteit?

Door de ogen van de Oekraïense Joodse gemeenschap ontstaat een indringend portret van hun leven vandaag de dag. Tegen de achtergrond van de Russische invasie en de historisch beladen context van de regio, laat de documentaire zien hoe deze gemeenschap blijft voortbestaan – met vastberadenheid, verbondenheid en hoop op een toekomst in hun eigen land.

Ondanks Russische beschuldigingen van nazisme maakt 'De Stam' invoelbaar waarom Oekraïne voor veel Joden nog steeds als thuis voelt. De film toont hun veerkracht en complexiteit, zelfs in tijden van angst en onzekerheid.

The Visitor - Jacob Israël de Haan

Voor ultraorthodoxe Joden in Jeruzalem is hij een martelaar. Voor activistische homo’s in Amsterdam een baanbrekende voorvader. En voor zionisten een bedreiging. Wie gaf in 1924 de opdracht tot de moord op Jacob Israël de Haan?

Wie zat er achter deze politieke moord?

De Haan wordt jaarlijks herdacht door zowel de religieuze sekte Neturei Karta in Jeruzalem als de LHBTIQ-gemeenschap in Amsterdam. Twee werelden die verder nauwelijks uit elkaar konden liggen, maar voor wie De Haan een pionier is. Begin twintigste eeuw schreef hij de eerste LHBTIQ-roman in Nederland. Daarna keerde hij terug naar zijn Joodse wortels, migreerde als zionist naar het toenmalige Palestina, maar werd uiteindelijk de woordvoerder van de ultraorthodoxe Joden die zich fel tegen het zionisme verzetten. Hij zocht zelfs samenwerking met Arabische leiders in de regio om die strijd te versterken.

Tegelijkertijd bleef hij queerpoëzie schrijven, die later in Nederland werd gepubliceerd. In 1924 werd De Haan echter vermoord door een nooit geïdentificeerde huurmoordenaar. Nooit eerder gepubliceerde audio-opnamen bieden nu, honderd jaar later, mogelijk het antwoord op de vraag wie er achter deze politieke moord zat.

Alfred Edelstein, eindredacteur van de Joodse redactie van de EO: “Met deze documentaires laten we zien dat Joods leven onlosmakelijk verbonden is met de grote vragen van deze tijd: hoe vind je houvast in oorlog? Hoe blijf je trouw aan je overtuiging, zelfs als dat gevaarlijk is? Met gepaste trots brengen we deze films onder de aandacht van het Nederlandse publiek.”