Film kijken in de stille week: ‘Groundhog Day’

‘Vrouw, zie uw zoon. Zoon, zie uw moeder’

1 april 2021 · Leestijd 5 min ·

· ·

In aanloop naar Pasen zocht Pieter-Jan Rodenburg zeven films uit die iets van God laten zien. Ze sluiten allemaal aan bij een van de kruiswoorden. Vandaag, op Witte Donderdag, is dat de film ‘Groundhog Day' bij het kruiswoord: ‘Vrouw, zie uw zoon. Zoon, zie uw moeder.’ Een verhaal met meer diepgang dan je zou denken.

Toen ik in mijn leefgemeenschap vertelde dat we Groundhog Day gingen kijken, waren er twee soorten reacties: ‘Die kan ik niet uitkijken’ en ‘Geweldig! Die moet je eigenlijk jaarlijks zien.’ Bij voorbaat een interessante film dus. Maar ook eentje met meer diepgang dan je aanvankelijk zou denken.

Een bosmarmot wordt uit zijn winterslaap gehaald

Het verhaal is net zo absurd als simpel: de cynische, zelfgerichte weerman Phil (Bill Murray) gaat ieder jaar op 2 februari naar het plaatsje Punxsutawney (klinkt minder ingewikkeld dan het eruitziet) om Groundhog Day te verslaan; de dag waarop een bosmarmot uit zijn winterslaap wordt gehaald om het weer te voorspellen. Maar op de een of andere manier beleeft Phil deze 2 februari opnieuw en opnieuw en opnieuw en opnieuw.

Pieter-Jan Rodenburg: “Een goede film kan je iets van God laten zien. Met ‘een goede film’ bedoel ik niet per se een film die gemaakt is door een christen voor een christelijk publiek met een christelijke boodschap en een christelijke moraal. Ik bedoel vooral een film die je op een nieuwe manier laat kijken naar mensen. Een goede film is dus niet per se een moralistische film; het is een menselijke film.
De zeven films die ik voor deze week heb geselecteerd zijn grotendeels gemaakt door mensen die zich niet afficheren als christen, en de mensen erin maken grove fouten die vaak ook nog eens expliciet worden getoond. Maar in iedere film ontdek je iets van God, omdat je meeleeft met een persoon die – expliciet of impliciet – iets van echt Leven, van God ontdekt.”

Er zijn nogal wat recensenten (onder wie mijn favoriet Roger Ebert) die deze film aanvankelijk matig beoordeelden, en daar later van terugkwamen. De film is uitgegroeid van een betrekkelijk succesvolle comedy in 1993, tot een moderne klassieker.

Film met een christelijke moraal

Het gevolg: oneindig veel analyses. Regisseur (en scriptschrijver) Harold Ramis vertelde dat christenen naar hem toekwamen en zeiden: ‘Wat heb je een geweldige film met een christelijke moraal gemaakt.’ Toen kwamen er joden: ‘Wat heb je een geweldige film met een joodse moraal, over het goede doen, gemaakt!’ Toen kwamen er boeddhisten: ‘Wat heb je een geweldige film met een boeddhistische moraal, over de kern van reïncarnatie, gemaakt!’
Dat komt, denk ik, omdat hier een diepmenselijk verhaal wordt verteld; een verhaal dat binnen elke religie past. Phil doorgaat tijdens de film een louteringsproces; de omstandigheden veranderen niet, maar hij verandert wel. En daar kun je altijd wat mee. Maar hé, ik ben een christen, dus ik vlieg ‘m hierbij in vanuit het christendom.

Een dorpje dat een infantiel feest viert

Zoals gezegd: Phil begint als de ultieme eikel. Bill Murray is daarmee de perfecte persoon om hem te spelen. Hij kan als geen ander de zelfvoldane scepticus spelen, die niks serieus neemt behalve zijn eigen genialiteit. Phil ziet geen mensen, maar gebruiksvoorwerpen en zijn dedain is subtiel maar onmiskenbaar.

Maar dat is natuurlijk niet vol te houden als hij in de hel van Groundhog Day terechtkomt. De hel, ja. Willem Jan Otten schreef in zijn analyse van deze film dat de eindeloze herhaling van precies hetzelfde dicht bij zijn idee van hel komt. Onontkoombare confontatie met dat wat volgens jou verschrikkelijk is; in dit geval de kleinburgerlijkheid van een dorpje dat een infantiel feest viert, omringd door mensen die duidelijk minder geniaal zijn dan de hoofdpersoon.

Volgens sommige analyses die ik las, gaat Phil dan door de vijf fasen van rouw die Elisabeth Kübler Ross omschrijft: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en aanvaarding. Die zie je inderdaad terug; hij probeert er op allerlei manieren uit te breken, wordt kwaad, depressief en uiteindelijk is er een soort aanvaarding. Dat zit er zeker in. Of, om het wat geestelijker uit te drukken met de ‘serenity prayer’ van de Lutherse theoloog Reinhold Niebuhr: “God, geef ons de genade met een gerust hart te accepteren wat niet veranderd kan worden, de moed te veranderen wat veranderd kan worden, en de wijsheid om het verschil te zien.”

Niets wat hij doet, heeft resultaat

Maar er is nog iets fundamenteels in het verhaal van weerman Phil – en daarmee komen we ook op het kruiswoord. Phil ontdekt dat hij in een zinloze situatie zit. Niets wat hij doet heeft resultaat, alles begint de volgende dag opnieuw. Hij probeert er wél zin in te vinden; hij probeert hedonisme – pluk de dag – en nihilisme (die ontdek je ook). Er is een moment waarop hij zichzelf bijna als god ziet (“Een God, niet dé God. Denk ik,” zegt hij). Maar de meest fundamentele verandering begint als hij zijn blik verandert: van binnen naar buiten.
Als hij het goede gaat doen; niet omdat ze een verschil maken (de dag begint telkens opnieuw). Maar uit liefde. Als hij anderen gaat zien als mensen in plaats van gebruiksvoorwerpen.

Daarmee zitten we bij het hart van wat Jezus doet: anderen zien in liefde en hen waardevolle relaties bieden. Dat gebeurt er als Jezus tegen Maria en Johannes zegt: “Vrouw, zie uw zoon. Zoon, zie uw moeder.”

Is er een weg uit de loophole? Uit de zinloosheid? Uit de tredmolen? Groundhog Day stamelt een antwoord – over het einde kun je flink doorbomen – en is nog grappig ook.

Beeld: Columbia Pictures