‘Ik breek een lans voor heiligen en religieuze beelden’

Heiligen, profeten en mystici – je vindt ze in alle religies. Maar al die bijzondere mensen met bijzondere ervaringen geloven in een andere God en zeggen ook verschillende dingen over God. Ze zeggen dus weinig over het bestaan van God.

Als rechtgeaarde protestant heb ik van nature niet zoveel met heiligen en mystici. Het was juist een van de kernpunten van het verzet tegen de Rooms-Katholieke Kerk in de tijd van de Reformatie. Weg met beelden van heiligen uit de kerk. Weg met de mystici en hun vage verhalen. En weg met het bidden tot iemand anders. Wij hebben de Bijbel en bidden tot God alleen.
De Reformatoren waren het dus eens met deze stelling: heiligen, profeten en mystici zijn niet overtuigend. Die zeggen ons van alles, maar weinig over God. Ze leiden er zelfs van af. Om God te kennen, moeten we bij de Bijbel zijn. Daar laat Hij zich zien. De rest is ruis.

Hier zit veel in. En hiermee zitten we dicht bij het gesprek tussen de twee theologen in de blog over intuïtie. Beide bezwaren gaan terug naar dezelfde vraag: brengt de intuïtie, van onszelf of van een heilige, ons bij God of juist niet? Het antwoord daarop was ja en nee.

Daarom wil ik toch een lans breken voor heiligen en religieuze helden. Niet om tot hen te bidden. Ook niet om zo te bewijzen dat God bestaat. Maar wel om zo meer over Hem te weten te komen. En misschien ook die beelden weer in de kerk te hangen.
Want die heiligen die door de Reformatoren de kerk uit werden gegooid, hadden wel een voordeel vergeleken met het Woord alleen in een kale kerk. Vandaag de dag kan misschien iedereen lezen en zijn al die beelden en schilderijen niet meer strikt nodig. Maar de christelijke filosoof James K.A. Smith zegt scherp dat de protestantse traditie doet alsof mensen “zielen met oren” zijn. Hij bedoelt daarmee dat er in de protestantse kerkdienst alleen maar wordt geluisterd en weinig valt te zien, te doen of te ruiken. Terwijl we ook een lichaam hebben met een neus, ogen, een mond en handen.

Daar helpen heiligen bij. Heiligen geven het geloof een gezicht. Het zijn mensen van vlees en bloed die het geloof leefden. Mensen die worstelden zoals wij worstelen met ons geloof. Ze inspireren. Neem de heilige Maarten, of de heilige Nicolaas. Zij inspireren tot op de dag van vandaag zowel binnen als buiten de kerk om om te zien naar de armen. Al eeuwen is de heilige Maarten patroonheilige van de stad Utrecht, waar ik woon. De Utrechtse Stichting Sint Maarten is een voorbeeld van hoe hij ons vandaag de dag nog altijd inspireert. Een ander voorbeeld is de Nederlandse Corrie ten Boom, bekender in het buitenland dan in haar eigen land. Zij zat in een concentratiekamp, overleefde de verschrikkingen en getuigde haar hele leven van Jezus. Haar verhaal en haar boeken gaan de hele wereld over.

Heiligen zijn krachtige getuigenissen door het leven van concrete herkenbare mensen. Ze bewijzen niet dat God bestaat en ze kunnen ook de Bijbel niet vervangen. Ze kunnen wel inspireren tot een leven met God op een manier die woorden alleen niet kunnen.