Ooggetuige van de val Berlijnse muur:

Het echtpaar David en Greetje Sanders woont ruim veertig jaar in Berlijn. David werd geboren in Engeland, Greetje in Groningen. Ze ontmoetten elkaar in 1972 in het Turkse Izmir, waar ze beiden voor Operatie Mobilisatie werkten. Ze trouwden en in 1976 vertrokken ze naar West-Berlijn. Greetje: “We besloten het in een paar weken tijd. Vrienden van ons zeiden: ‘Je zou naar Berlijn moeten gaan.’ Hier kregen we een bediening onder moslims.” 

Ex-moslims

Iedere zondagmiddag komt de gemeente van ex-moslims, waarvan David inmiddels voorganger is, samen. Iraniërs, Afghanen, Turken, Syriërs – het is een veelkleurige internationale gemeenschap, vertelt David terwijl we een koffietentje opzoeken waar we verder kunnen praten. “We leven in onze droom: vreemden komen samen als broeders en zusters, door de heilige Geest.” “Zo komt verzoening tot stand,” voegt Greetje er vriendelijk glimlachend aan toe.

'Heer, open deze muur'

Eenmaal gesetteld in een Starbucks met uitzicht op Duitslands beroemdste poort, vertellen de twee over hún 9 november 1989. Eigenlijk moeten ze drie jaar eerder beginnen, vindt Greetje. “We woonden in 1986 in Frankfurt namelijk een conferentie bij waar de Amerikaanse zendeling Loren Cunningham, de oprichter van Youth with a Mission, sprak. Hij zei daar dat Duitsland weer één zou worden, maar het werd van de audio-opname verwijderd. De organisatie vond dat een Amerikaan daar niets over hoefde te roepen. Sindsdien zijn onze kerken, we behoren tot de Gemeinde auf dem Weg, gaan bidden voor de hereniging. Groepen uit onze gemeenten gingen naar de muur, legden hun handen erop en baden: ‘Heer, open deze muur.’”

Droom

De twee zijn ervan overtuigd dat door dit gebed de muur zo snel en vreedzaam viel. Greetje: “Ik had in die dagen ook een droom. Wij wonen, en woonden ook toen al, in de Invalidenstraße, een paar honderd meter van de muur. Een rustige straat, want er was geen doorgang. Ik droomde dat hij volgepakt stond met mensen. Die ochtend na de opening van de muur was dat ook zo.”

Trabantjes

De grensposten gingen niet overal in de stad op hetzelfde moment open. Daarom hadden Greetje en David op de avond van de 9e nog niet door wat er gaande was. David: “De 10e viel op een vrijdag, dat was dus een gewone werkdag. Toch kwamen er al veel Oost-Berlijners naar het westen. We omhelsden hen, gaven bananen, chocolade en bloemen. De sfeer was zo opgetogen. Die zaterdag werd het helemaal druk. De straat stroomde vol voetgangers en Trabantjes. Ze wilden allemaal naar onze winkels kijken.”

Tweederangsburgers

Die zondag bezochten veel mensen de kerk. Maar de opwekking waar veel christenen in Duitsland op hoopten, kwam niet. David: “Het materialisme versloeg dit land. Phillip Morris stond aan de deur te wachten met sigaretten, en Coca-Cola met zijn flessen. De mensen waren ergens anders voor in. En deze bedrijven hadden hun strategieën, terwijl de kerken geen plan hadden.” Oost-Duitse christenen voelden zich trouwens niet op hun gemak in de westerse kerken, vervolgt hij. Hun manieren van leven verschilden te veel na een scheiding van veertig jaar. “Ze voelden zich tweederangsburgers. Ze droegen andere kleren – geen Levi’s-spijkerbroeken – en praatten anders.”

Zelfs iemand in de kerk kon je bespioneren

'Je naaste was een spion'

Greetje legt even haar hand op die van David. “Wij houden van de Oost-Duitsers. Kijk naar Angela Merkel, zij komt ook uit Oost-Berlijn. De mensen daar zijn bescheiden, ze zetten zichzelf niet zo op de voorgrond. Tegelijk moet gezegd worden dat de samenleving in de DDR gebaseerd was op wantrouwen. En dat merk je nog steeds – ze zijn afwachtender. Iedere collega of vriend, zelfs iemand in de kerk, kon in de DDR een spion zijn.” David: “Toen de archieven van de geheime dienst – de Stasi – opengingen, was dat voor veel mensen een schok. Je naaste, die je altijd had vertrouwd, bleek een spion te zijn geweest!”

Broeder

David staart door het raam naar het plein voor ons. Dan vervolgt hij: “Een vriend van ons had een ondergrondse Bijbelschool in Oost-Berlijn. Hij heeft veel kerken geleid in het oosten en is heel vriendelijk en attent. Wij leerden hem pas kennen na de val van de muur. Toen ik een tijdje zonder werk kwam te zitten, stortte hij geld op mijn bankrekening. Niemand anders deed zoiets. Ik vroeg hem dan ook: ‘Waarom doe je dat?’ Zijn antwoord was simpelweg: ‘Je bent mijn broeder.’ Ik besefte dat hij voor me door het vuur zou gaan.”

Muur van Trump

Al pratend komt het echtpaar op andere muren in de wereld. Ze noemen de muur die Trump wil bouwen, de scheiding van Cyprus in een Turks en Grieks deel, de muur op de Westelijke Jordaanoever. Greetje: “We geloven dat deze muren ook zullen verdwijnen.” David: “Honecker, de laatste president van de DDR, zei een week voor de val nog dat deze muur er duizend jaar zou staan. Maar de mensen wilden verandering. Je zag het in Hongarije, Polen, Tsjecho-Slowakije. De West-Duitse ambassades zaten volgepakt met Oost-Duitsers die naar het westen wilden reizen. De situatie werd onhoudbaar.”

Verzoening

“Je moet de juiste mensen op de juiste plaats hebben die de juiste dingen zeggen,” vult Greetje aan. “Gorbatsjov met zijn ‘glasnost en perestrojka’ was zo iemand. En we geloven in de kracht van het gebed. We hebben de muur in Gaza ook gezien. Ook daar is gebed voor, maar de kerk in Israël is zwak.” David reageert: “Verzoening tot stand brengen in die context is ook wel moeilijk. De kerk daar probeert groepen bij elkaar te brengen. Zo organiseren ze voor Joden, Palestijnen, messiaanse Joden en Arabieren tochten door de woestijn. In tweetallen gaan ze op een kameel, en zo ontstaan er vriendschappen. Geweldig bedacht, toch?”

Muur van stilte

Of ze zich Berlijners noemen na ruim 43 jaar? Greetje: “Daar zijn we niet zo mee bezig. Hoewel, nu met de brexit is het wel een thema.” David: “Greetje heeft een Nederlands paspoort, ik een Brits. Maar ik heb er een stempel in gekregen waardoor ik mag blijven, brexit of niet.” Greetje: “We voelen ons Europeanen. Toen onze oudste dochter slaagde voor het gymnasium wilde ik de vlag uithangen, zoals we in Nederland gewend zijn. ‘Dat moet je niet doen hoor,’ zeiden Duitse vrienden tegen me. De schaamte na alles wat er in de Tweede Wereldoorlog gebeurde, is nog steeds groot.” David: “Dat veranderde toen Duitsland in 2014 het WK-voetbal won. Toen zag je overal Duitse vlaggen hangen. Op dat moment voelde ik me Duits.” “Die schaamte veroorzaakte een muurvan stilte,” borduurt David voort op het onderwerp. “Recent kwam er een boek uit waarin kleinkinderen hun grootouders vragen waar ze waren in de oorlog. De tweede generatie stelde die vragen niet, omdat het nog te pijnlijk was. De stilte wordt nu door hun kinderen, de derde generatie, doorbroken.”

Achterhaald

Ondanks deze ontwikkelingen kunnen Greetje en David niet alleen positief zijn over het Berlijn van 2019. Het christelijk geloof is in deze stad naar de rand verdreven. “Slechts twee procent van alle inwoners gaat regelmatig naar de kerk,” licht David toe. “Het christendom is in de ogen van velen achterhaald. We waren pas in een rechtszaak voor iemand uit onze kerk. De vraag was of hij uitgezet zou worden of niet. De rechter zei letterlijk: ‘Hoe kon u zo dom zijn om christen te worden?’ Zo seculier is het systeem hier.”

God wil je zenden

Maar Greetje en David gaan er niet om in een hoekje zitten treuren. “Hier, er ligt twee cent op de grond. Die is voor jou.” David bukt en legt het muntje op tafel. “Ik zeg altijd als ik twee cent vind: ‘You are to send’ – God wil je zenden.” Greetje lacht: “En hij vindt áltijd centjes op de vloer.”

Beeld: Eljee Bergwerff

Lees in Visie 45 | 2019 alle interviews met ooggetuigen van de val van de Berlijnse muur.