Religieus zijn heeft natuurlijk niet per se iets te maken met kerk­lid­maat­schap

Meer dan de helft van de Nederlanders niet religieus koppen alle kranten vanmorgen naar aanleiding van een nieuw onderzoek van het CBS. En dat is nou net een conclusie die je helemaal niet kunt trekken op basis van dit onderzoek.

Wat is religieus? Bij het CBS lijken ze daarvoor de volgende definitie te hanteren: een religieus iemand = een kerklid. Dat zorgt voor de koppen vanochtend in de kranten: minder dan de helft van de Nederlanders behoort tot een kerkelijke gezindte, dus minder dan de helft van de Nederlanders is religieus.

Iedereen die zich ook maar enigszins bezighoudt met het ‘gelovige deel’ van Nederland, weet dat je religiositeit niet alleen kunt afmeten aan kerklidmaatschap. Zoals hoogleraar theologie Ruard Ganzevoort op Twitter zegt: ‘Dat de meerderheid van de Nederlanders niet meer bij een groep hoort, zegt vooral iets over de afbrokkeling van zuilen en instituten, ook zichtbaar in de politiek, media en verenigingen. En ja, er is ook veel religie en spiritualiteit daarbuiten.’

Kerkloze dertiger

Ik ben daar zelf een voorbeeld van. Rond mijn twintigste schreef ik me uit bij mijn geboortekerk: de PKN, want ik werd baptist. Daar ben ik jaren lid geweest, tot mijn scheiding. Mijn geloof wankelde al in de jaren ervoor, ik kwam al niet meer zo vaak in de kerkdienst en na de scheiding besloot ik dat er te veel herinneringen lagen. Dus schreef ik me uit. Ik was een kerkloze dertiger geworden.

Inmiddels heb ik de gang naar de kerk toch weer gemaakt, ik ben er vrijwel iedere zondag te vinden (opvallend ook uit het CBS-onderzoek: de kerkgang is niet afgenomen). Maar lid ben ik niet. Ik heb er wel veel over nagedacht de afgelopen tijd, maar de stap heb ik nog niet gezet. Waarom niet? In mijn geval heeft dat met kerkelijke regels te maken (in mijn kerk is volwassendoop een vereiste) en het heeft te maken met bindingsangst. Ik ben al twee keer niet gebleven bij een kerk waar ik lid was…

Zeker religieus

Geen kerklid, wel kerkgaand, en zeker religieus: bij Lazarus zie ik nog meer schakeringen voorbijkomen. Sterker nog, oorspronkelijk is de voorganger van Lazarus, het platform Zinvloed, juist ook voor deze groep opgericht. Om hen te voorzien van inspirerende input, die ze misten nu ze niet meer regelmatig een kerk bezochten.

Bij Lazarus weten we dus al lang dat religieus zijn niet per se te maken heeft met kerklidmaatschap. Zelfs niet met kerkgang. We vroegen onze lezers dit voorjaar nog naar hun kerkbezoek. Van de ruim 300 respondenten gaf 71 procent aan ‘vaak’ in de kerk te komen, 17 procent ‘af en toe’ en 10 procent was alleen met geloof bezig in persoonlijke kring. En al eerder deed Jorn den Hertog bij ons onderzoek naar jongeren en kerkverlating en schreef Remmelt Meijer over deze grensgangers. Ze hebben gemeen dat ze geen kerklid meer zijn, niet meer naar de kerk gaan, maar zeker nog religieus zijn.

Veel gelovigen hebben de kerk verlaten en ‘zijn voor zichzelf begonnen’, schreef Yvonne Zonderop al eerder dit jaar in haar boek Ongelofelijk, de verrassende comeback van religie. Tijden veranderen, niet voor niets wordt er nagedacht over en geëxperimenteerd met nieuwe vormen van kerk-zijn die minder of niet-institutioneel zijn. De kerkelijke instituten zullen steeds meer in de marge verdwijnen, maar de mens blijft een ongeneeslijk religieus wezen dat zelf wel weer manieren vindt om dat te uiten. Misschien is dat een mooi uitgangspunt voor een nieuw vervolgonderzoek?