Van pandavideo naar racisme. Hoe snel duwt social media je een bepaalde kant op?

Het laadicoontje loopt steeds voller. ‘Download klaar’. Instagram staat op mijn telefoon. Een app waarmee je foto’s en korte filmpjes kunt delen met vrienden en andere mensen. Wat een feest! Ik mag voor mijn stage een aantal weken door social media scrollen. Eén kanttekening: ik doe dit om te kijken hoe snel de video’s die ik kijk eenzijdig of extreem worden.

Op een nieuw account verzin ik een willekeurige Nederlandse naam: de 20-jarige Jochem Kuijf is geboren. Zijn tijdlijn, de pagina waar hij de berichten ziet van mensen die hij volgt, is nog leeg. ‘Ontdek meer!’, roept de app tegen me. Ik klik op een icoontje met een vergrootglas en kom op de ‘voor jou’-pagina. Daarop zie ik filmpjes die Instagram mij voorschotelt op basis van wat ik leuk vind; het algoritme. Dat algoritme is voor mijn nieuwe account nog ‘schoon’. Wat biedt Instagram mij dan standaard aan? Schattige video’s van panda’s, een influencer die een grap uithaalt en nieuws van RTL. Ik klik en kijk een paar seconden naar een panda die bamboe verorbert.

Ik zie vanaf dit moment alleen nog maar anti-azc-berichten

Van India tot azc

Mijn plan: ik geef een hartje aan elke foto of video die politiek getint is. Nu begint mijn avontuur pas echt. Scrol, scrol, scrol. Elke keer dat ik naar beneden swipe, zie ik een nieuwe video. Ik krijg vreemd genoeg steeds meer video’s uit India te zien. Mensen rijden op scooters door New Delhi, een Indiaas stel trouwt en mensen praten tegen me in een taal die ik niet versta. Tien minuten na het aanmaken van mijn account zie ik het eerste bericht met een politieke tint. Het gaat over een demonstratie tegen een azc. ‘Stem PVV!’ staat onder de video. Ik like de video. Het balletje gaat rollen.

Ommekeer

Geen panda’s meer, geen video’s van bruiloften: ik zie vanaf dit moment alleen nog maar anti-azc-berichten. Eén video blijft me bij. Twee jongens gaan undercover naar een asielzoekerscentrum om daar mensen te interviewen. De mensen die asiel zoeken, vertellen tegen de jongens dat het helemaal niet nodig is dat ze hier zijn. De situatie in hun thuisland was prima. Wat moet ik hiervan denken? Er is niemand herkenbaar in beeld en ik zie geen bewijs of dit daadwerkelijk asielzoekers zijn. Ik begin te twijfelen. Zou dit echt zo zijn?

Ik scrol verder en schrik. De video’s van demonstraties worden extremer en extremer. Een man met een bebloed gezicht wordt door politieagenten afgevoerd bij een demonstratie. Hij kan nauwelijks lopen en wordt in een politieauto gelegd. Ik houd er een ontzettend hol gevoel in mijn maag aan over. Deze man is op sterven na dood en ik krijg dat op mijn tijdlijn te zien nadat ik twintig minuten geleden een video van een panda aanklikte.

Verborgen achter hond

Als ik een aantal dagen later het account van Jochem weer open, ziet mijn ‘voor jou’-pagina er eigenlijk best normaal uit. Geen demonstraties, geen geweld en geen politiek. Ik klik op een video van een schattige hond en scrol, maar dan zijn de dierenfilmpjes verdwenen. Video na video gaat over demonstraties tegen immigranten.

Na een klik op een video over natuurgebieden in Afrika schotelt Instagram me filmpjes met extreem geweld en pure haat jegens niet-Nederlanders voor

Ik kies ervoor alleen video’s met inhoudelijke punten over migratie te liken. Toch worden de video’s die Instagram mij voorschotelt radicaler. Er verschijnen constant berichten van mensen die in elkaar geslagen worden door – wat de video’s zeggen – immigranten. Het holle gevoel in mijn maag verdwijnt. Ik zie zo veel geweld dat het me steeds minder doet.

Na een klik op een video over natuurgebieden in Afrika schotelt Instagram me filmpjes met extreem geweld en pure haat jegens niet-Nederlanders voor. Witte mensen krijgen voorrang en mensen van kleur moeten het land uit.

• Download de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!

  Download de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!

Een diep dal

Mijn onderzoek bereikt een absoluut dieptepunt. De video’s van demonstraties en geweld wisselen af met toespraken van één persoon: Adolf Hitler. In verscheidende video’s worden witte mensen neergezet als superieur, beter en wenselijker in Europa. Het is misselijkmakend. De politieke video’s die ik like, verdwijnen naar de achtergrond en maken plaats voor nazisme en geweldsverheerlijking. Ik zie in dat dit abnormaal is, en niet overeenkomt met de werkelijkheid. Maar ik besef: ik koos er zelf voor om in deze fuik te lopen.

De lol van het scrollen voor mijn stage is snel voorbij. Waar ik eerst nog een middag met een naar gevoel liep, verdween dat naarmate de week vorderde. Blijkbaar wen je bizar genoeg ook snel aan gewelddadige berichten. Twee weken en véél extreme berichten verder: wat heb ik geleerd? Blijkbaar kan ik wennen aan geweld. Instagram zorgde ervoor dat mijn hart minder onder de indruk was van onrecht. En dat terwijl ik dat absoluut niet wil. Ten tweede leerde ik hoe een algoritme je extreme berichten laat zien, terwijl je daar niet om vraagt. Tijd om me af te wenden en me weer te laten raken door onrecht. Ik verwijder Instagram maar weer.