Vrijwillig achter de tralies

Met spannende misdaadseries of detectives heeft ze niet veel. Toch voelt Jeannette Westerkamp zich erg thuis tussen mensen over wie je zo een spannend boek kunt schrijven. De bajes is haar tweede huis. Niet dat ze er verplicht zit, maar de justitiepredikant – de eerste vrouw binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken – heeft hart voor mensen achter de muur. Sinds twee jaar werkt de vrouw van de Houtense dominee Dick Westerkamp in een jeugdinrichting. De basis voor die passie vormde zich na een zendingsverblijf in onrustig Afrika. “Door de confrontatie met oorlogssituaties begon de spanning tussen goed en kwaad me te intrigeren en dat is gebleven,” vertelt de predikant. “Hoe komt een mens tot soms dramatische keuzes? En welke gevolgen heeft dat voor de rest van zijn of haar leven? Ik loop voortdurend tegen die verhalen aan.”

Moeder
Zeven jaar geleden, na de opening van een gevangenis in Nieuwegein, begon ze als vrijwilliger. Westerkamp: “Al snel kreeg ik – als afgestudeerd theoloog – het verzoek om de kerkdiensten in te vullen, ook voor mannelijke gevangenen. Over die vraag moest ik wel even over nadenken, want wat moet een vrouw daar nu? Maar terugkijkend, leverde het geen enkel probleem op, al zorgde het soms voor onverwachte reacties. Bijvoorbeeld als iemand om de dominee had gevraagd en mij bij zijn cel zag verschijnen. Dan zag ik de verwarring op het gezicht: ‘Hé, ik had toch om de dominee gevraagd?’ Gelukkig brak het ijs meestal snel. Ik vormde geen bedreiging voor die stoere kerels; ze zagen een soort moeder in mij.”

Worsteling

Naast persoonlijke pastorale gesprekken, houdt een justitiepredikant zich bezig met het organiseren van kerkdiensten en het leiden van gespreksgroepen met gedetineerden. Bijna dagelijks stuit Westerkamp op het belang van deze geestelijke zorg. “Ik kom zoveel mensen tegen die in hun cel beginnen te malen over schuldgevoelens en levensvragen. Sommigen beginnen in hun nood spontaan te bidden of vragen zich af waarom ze al die jaren hun gezinnen hebben verwaarloosd. Juist op die momenten schakelen ze een geestelijk verzorger in en zijn ze erg gemotiveerd om in gesprek te gaan. Vaak zie ik gedetineerden ontspannen als ze iets kunnen delen van de stormen in hun hoofd.”
Meer dan eens – bijvoorbeeld op de speciale Alpha-cursus voor gedetineerden die in vijf gevangenissen draait – gaan mensen serieus nadenken over geloof. “Heel indrukwekkend om dat van dichtbij te mogen zien, en te ervaren dat de Heilige Geest werkt,” vertelt de predikant. “Zo herinner ik me een jongen die ik een bijbeltje had gegeven en mij na een tijdje in eigen woorden het verhaal van het verloren schaap vertelde. Hij sprak vol emotie over de herder die in het donker de gevaren van de woestijn trotseerde op zoek naar het verlorene. ‘En dat schaap in de armen van de Herder, dat ben ik!’ besloot hij.”
Toch is ze realistisch en juicht ze nooit te vroeg als mensen tot bekering komen. “De eerste keuze voor Jezus is natuurlijk prachtig, maar ik volg iemand graag een tijdje op zijn weg met de Heer. Want hoe staat het er na een paar maanden voor? Helaas merk ik soms dat het niet beklijft. Het is niet zo eenvoudig een levensstijl te veranderen.”

Spelregels
Een justitiepredikant werkt niet alleen met gedetineerden, maar stuurt ook onmisbare vrijwilligers aan. Hoewel Westerkamp persoonlijk genoeg vrijwilligers heeft, weet ze dat er altijd behoefte is aan gemotiveerde mensen. Bijvoorbeeld door mee te draaien in de kerkdiensten (zie kader ‘Meer dan koffieschenken’), of namens Gevangenenzorg Nederland of stichting Exodus een bezoek te brengen aan gevangenen, tbs’ers of hun familieleden. Maar wie – na een screening door Justitie – eenmaal binnen de gevangenismuren is, moet voortdurend belangrijke spelregels in acht nemen. De predikant doet een schot voor de boeg: “Om te beginnen mag je nooit iets meenemen tijdens een bezoek. ‘Wil je die brief voor me posten?’ of ‘Kun je dat type shampoo voor me meebrengen?’ Nee, helaas! ‘Wil je mijn vrouw even bellen en de groeten aan de kinderen overbrengen?’ Ook niet, want misschien heeft de persoon wel een contactverbod of gebruikt hij codetaal om een heel andere boodschap te versturen. Het zou niet goed zijn als een vrijwilliger zich – bijvoorbeeld door een verslaafde – laat manipuleren en beloftes doet die verkeerd uitpakken. En het is niet de bedoeling dat de gedetineerde na zijn straf opeens bij je op de stoep staat.”

Lange adem

Niet alleen binnen de poorten van een inrichting kunnen christenen tot steun zijn. Want wil een ex-gedetineerde niet in herhaling vallen, dan kan hij meestal heel wat hulp gebruiken. Als mooi voorbeeld noemt Westerkamp het Maatjesproject van stichting Exodus, dat op ongeveer twintig plaatsen in ons land draait. “Als maatje sta je klaar voor de ex-gedetineerde, help je hem met praktische zaken als contact houden met instanties, en bouw je samen aan nieuwe sociale relaties.”
Ook bij het vinden van een passende geloofsgemeenschap kan iemand na zijn detentie in een gat vallen en liggen er kansen voor vrijwilligers. “Te vaak is de drempel van een kerk erg hoog en voelt iemand met een strafblad zich er in eerste instantie niet snel welkom. Daarom bemiddelt stichting Kerken met Stip tussen kerken en zoekende gelovigen. Inmiddels zijn er ruim veertig kerken bij dit waardevolle initiatief aangesloten.”
Maar wat je als christen ook doet voor gevangenen, doe het in alle bescheidenheid, maakt Westerkamp tussen de regels door duidelijk. “Natuurlijk is het spannend en avontuurlijk om op een plek te komen waar je normaal alleen na een misdaad belandt. Het ‘nieuwtje’ is er alleen na enkele bezoekjes wel af en je hebt een lange adem en een trouw hart nodig om echt iets op te bouwen. Begin ook niet met al te overspannen verwachtingen, of het idee dat die zielige mensen smachtend op jou zitten te wachten. Je hoeft Jezus niet te verkopen in het korte gesprek na een dienst, maar je mag aansluiten bij waar God al aan het werk is. Als christen mag je daar aansluiten met begrip, tijd, je arm op die schouder of je eenvoudige gebed.”