Waar is God in de coronacrisis?

De roman waar hij aan werkt, moet even wachten. Reinier Sonneveld maakt half april ruimte voor een nieuwe uitdaging: het schrijven van een boek met de titel Waar is God in de crisis?. Het moet in drie weken klaar zijn, en een week later (half mei) in de winkel liggen. “Deze tijd zet dingen op scherp, en ik merk dat me dat energie geeft,” begint Reinier terwijl hij rustig voor de camera heen en weer loopt in zijn werkkamer.

Waarom-vraag

“Ik denk veel na en schrijf om dingen te verwerken,” legt hij uit. “In mijn nieuwe boek wil ik zoeken naar antwoorden aan de hand van de zeven kruiswoorden van Jezus. Voorzichtige antwoorden – geen sluitende modellen. Want ook al is Jezus in de diepste crisis, toch zegt Hij iets. Zelfs in die diepte heeft Hij woorden.”

Ter illustratie noemt Reinier de grote waarom-vraag die Jezus aan het kruis stelde: ‘Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten?’ In de christelijke traditie zijn daar veel antwoorden op geformuleerd, maar de Bijbel geeft geen antwoord. “Wij zeggen graag dat Jezus niet echt werd verlaten, of dat Hij preekte, want Hij citeert Psalm 22. We maken het gladder. Maar als je puur naar de tekst van het evangelie kijkt, zie je alleen die noodkreet. De Bijbel is een weerbarstig boek.”

Je deelt met God wat je doet

Hoe duid jij die waarom-vraag van Jezus in je boek?
“De vraag staat in de joodse traditie van het klagen naar God. Die zie je de hele Bijbel door. Klagen, vragen stellen, dat kom je in tientallen psalmen tegen. Het is een krachtige manier om met God om te gaan; de vragen en klachten adresseren aan Hem. Ik herken dat in mijn omgang met Hem ook. Je bent dan in gesprek. Zo van: dit gebeurde er, en wat moet ik nu? Je deelt met God wat je doet.”

Fastfood-antwoorden

Heb je een antwoord gevonden op de vraag waar God is in de crisis?
Lachend: “Ja, een van de antwoorden is: ‘Dat weet ik niet zo goed.’ Als Jezus aan het kruis geen antwoord geeft, is het belangrijk om zelf ook maar een tijdje geen antwoord klaar te hebben. Wij lijden niet zoals Hij, maar die les kunnen we toch van Hem leren. Het beste wat de vrienden van Job deden, was zeven dagen zwijgen. Daarna begon de ellende. Snelle antwoorden noem ik fastfood-antwoorden. Je ziet ze in de seculiere media en ze zijn samen te ballen in het religieuze model van zonde – straf – bekering. Vaak hebben media het dan over ‘moeder aarde’, tegen wie wij hebben gezondigd. Zo zijn milieuproblemen ontstaan en nu komt de terugslag, de straf. We moeten ons bekeren, bijvoorbeeld door minder olie te gebruiken.”

Verbijstering

Het model komt volgens Reinier zowel in linkse als rechtse media voorbij. Waar links begint over het milieu, heeft rechts het over de vluchtelingenproblematiek. “De oproep tot ‘bekering’ is dan: houd de grenzen dicht. Het opvallende aan dit soort verklaringen of modellen is dat ze altijd bevestigen wat mensen al dachten. Dat zie je in religieuze kring trouwens ook af en toe. Bijvoorbeeld toen een reformatorische predikant onlangs een brief schreef aan kinderen waarin hij stelde dat ze te veel vastzaten aan hun spulletjes, en dat ze te veel tijd doorbrachten achter hun schermen. Daarom kwam er corona, want dat maakte God boos. De Telegraaf pakte dit op en de verbijstering was compleet. Zulke oordelen zijn bikkelhard, maar gelukkig heel zeldzaam in christelijk Nederland. Uit onderzoek blijkt dat maximaal twee procent van de christenen in ons land gelooft dat corona een straf van God is.”

Je eigen gebiedje is veel kleiner

Toch gebruiken christenen ook modellen om met de crisis om te gaan.
“We zoeken allemaal naar manieren om dit alles te kunnen plaatsen. Wat ik daarbij leer, is om me niet onnodig te voeden met stressvolle boodschappen. Ik maak mijn wereld bewust zo klein mogelijk, neem behapbaar nieuws tot me, en focus me op de paar dingen waar ik wel invloed op heb. Juist als je je richt op de grote zaken die buiten je invloedssfeer staan, word je onrustig.
Jezus zegt: ‘Maak je geen zorgen over de dag van morgen.’ Daarmee zegt Hij eigenlijk: ‘Beperk je tot je eigen invloedssfeer.’ In één dag passen de zorgen van één dag. Wees dus zuinig met sociale media, doseer, want met veel Facebook en Twitter komen de zorgen vanzelf.”

Je eigen tuintje

Maar je wilt als mens wel een overzicht hebben van de dingen om je heen.
“Zeker, dat wil ik ook. Maar op sociale media komen dingen voorbij die iets met je te maken líjken te hebben, waar je iets bij voelt, maar niks mee kunt. Je eigen gebiedje is veel kleiner. Als je je over al die dingen op Facebook zorgen gaat maken, verwaarloos je je eigen tuintje, waarin je juist wél iets kunt bereiken.”

Zo’n beweging naar je ‘eigen tuintje’ voelt tegennatuurlijk.
“Dat is voortdurend de uitdaging. Je moet die beweging telkens opnieuw maken. Je krijgt het nooit helemaal rond. Hoe kun je je verhouden tot een volstrekt oncontroleerbare wereld? Wij hebben – dierlijk als we zijn – behoefte aan vaste patronen. Daarom slapen kinderen ook zo veel, ze moeten die nieuwe patronen nog leren kennen en dat kost veel energie.”

Hij biedt troost

Wat Reinier opvalt nu hij zich met de kruiswoorden bezighoudt, is de houding van Jezus terwijl Hij lijdt. “Binnen de beperkte ruimte die Hij nog heeft – fysiek kan Hij helemaal niets meer – begint Jezus nog een half-pastoraal gesprek met een medegekruisigde. Hij biedt troost en zorgt voor Zijn moeder. Dat laatste is trouwens heel spannend, want de moeder van Johannes, Salomé, staat erbij terwijl Hij haar zoon een andere moeder toewijst. En dat terwijl zij zo trots was op haar jongens, zij moesten naast Jezus zitten in Zijn koninkrijk. Er gebeurt bij het kruis heel veel op sociaal gebied, ontdek ik.”

En wat blijft er over, wat is de kern?
“Liefde. Jezus vergeeft zelfs Zijn beulen. Vergeven, liefhebben – dat is een van de laatste dingen voor iedereen. Ik zit hier thuis niet in zo’n diepe put als Jezus, maar op de bodem van elke put – diep of minder diep – is altijd nog liefde te vinden. Lees maar eens wat van psycholoog Victor Frankl – hij schrijft mooie dingen over de innerlijke vrijheid. Een leerling van hem, Edith Eva Eger, schreef het boek De Keuze, dat momenteel heel populair is. Zij overleefde, net als Frankl, Auschwitz en ontdekte daar dat je gedachten altijd vrij zijn, dus dat je altijd een keuze hebt. Dat is precies ook wat Jezus doet. Hij kiest voor de liefde, stelt zich open voor de mensen die Hem uitlachen.”

Waardig

‘Wees traag met je antwoorden,’ zeg jij. Maar word je dan niet nodeloos vaag?
“Niet vaag, maar traag. Er komt een dag dat nieuwe Beatricen de Graafen hun leven wijden aan de crisis die wij nu doormaken. Zij komen dan met doorwrochte antwoorden. Daarvoor is het nu te vroeg. Het gaat er vooral om dat we dit op een waardige manier aanpakken – liefdevol voor onze omgeving, geduldig.”

Wat is het gevaar van te snelle antwoorden?
“Die leiden alleen maar af. Op internet kwam ik recent allerlei samenzweringstheorieën tegen over Bill Gates en de verspreiding van het coronavirus. Ook weldenkende gelovige mensen doen eraan mee. Waanzin in alle opzichten. En gevaarlijk, omdat waarschijnlijk Russische trollen dit verspreiden. Je zaait alleen maar verwarring. Wat je beter kunt doen? Je kinderen knuffelen, een broodje brengen bij je eenzame buurvrouw, een ommetje maken, genieten van het zonlicht.”

Wat wil God ons leren in deze tijd?
“Die innerlijke vrijheid. Noem het de heilige Geest. Dat is altijd de plek waar je naar kunt terugkeren. God is er altijd en overal. Ook hier in mijn werkkamer. Hij vult elke ruimte en meer dan dat. Er is altijd meer God dan wat dan ook. Hij is erbij, als de Gekruisigde. Een eeuwig, gekruisigd Licht. Hij voelt je pijn, wanhoop en eenzaamheid. En dat vind je samengebald op Golgota.”

Overal schijnt licht doorheen

Tien dingen waar je dankbaar voor bent

En wat kun je ons leren over de hoop?
“Hoop staat niet gelijk aan positief denken. In de Bijbel staat: ‘De waarheid zal u vrijmaken.’ Je zonder reserves verbinden aan de waarheid, hoe pijnlijk soms ook, biedt hoop. Wij kunnen ons zorgen maken over de toekomst, over onze kinderen en reageren daar vaak op door weg te duiken. Maar als je de waarheid onder ogen komt, vind je altijd weer nieuwe hoop. Er gebeuren dingen die je niet verwacht, overal schijnt licht doorheen. Het leven is poreus. Wie niet hoopt, denkt dat de wereld massief is. Noem aan het einde van de dag eens tien dingen op waar je dankbaar voor bent. Ik doe dat elke dag en kan je zeggen dat het altijd lukt – met gemak.”

Maar als je dat allemaal gewoon niet zo beleeft?
“Je hoeft niet veel te voelen of te beleven. Besef gewoon dat God aanwezig is. Neem er de tijd voor. Je gaat dan vanzelf je situatie relativeren, want alles wordt kleiner en tijdelijker. En ik beloof je dat het onmogelijk is om dán niet even los van je emoties en wanhoop te raken. Je hoeft jezelf niet te dwingen, je hoeft er je best niet voor te doen, het welt spontaan op. In Psalm 30 staat dat Gods toorn als een ademtocht voorbijgaat, maar Zijn barmhartigheid een leven lang duurt. Die toorn staat voor alles wat er misgaat. Daartegenover staat alles wat er goed gaat. Dus een zucht tegenover een heel leven. Pijn bestaat, heel reëel, je voelt het, je ondergaat het. Maar daarna zie je: dit is bepaald niet de hele werkelijkheid.”

Beeld: Willem Jan de Bruin