Wat écht geluk is volgens Jezus

Direct aan het begin van Jezus’ Bergrede staan de zaligsprekingen (Matteüs 5:3-10). Hierin maakt Jezus korte metten met onze beelden van geluk. Hij zet op z’n kop wat geluk betekent, waar het te vinden is en waardoor we het laten beïnvloeden.

Gefeliciteerd!

Best vreemd wat je hier leest, toch? Want wat bedoelt Jezus hier precies? Ben je gelukkig als je treurt? Ben je gelukkig als je vervolgd wordt? Moet je daar gelukkig mee zijn?

Het woord ‘gelukkig’ is makarios in het Grieks, de taal waarin het Nieuwe Testament oorspronkelijk geschreven is. Grote kans dat jij als lezer bent opgegroeid met het woord ‘zalig’ in plaats van ‘gelukkig’. Het woord zalig komt uit de wat oudere vertalingen. En dat is ook de reden dat we deze acht uitspraken kennen als de zaligsprekingen van Jezus.

Jezus feliciteert de treurenden. Waarom?

Je kunt dat woord makarios vergelijken met ‘gefeliciteerd!’ Of: ‘gelukkig ben je’. Jezus begint de Bergrede met heel vaak makarios, wel acht keer. Maar wie Hij feliciteert, is opzienbarend. Hij feliciteert de nederigen, de treurenden. Waarom zou je iemand daarmee gelukwensen of feliciteren? Hoe zijn die dingen goed, iets om blij mee te zijn? En zijn die mensen dan echt gelukkig te noemen volgens Jezus?

Wonderbaarlijk

Veel Bijbelteksten kun je op verschillende niveaus lezen. Denk hierbij aan een concreet en moreel niveau, dat relatief snel te begrijpen is. Je kunt je direct verhouden tot wat er staat. Tegelijk is er vaak ook een geestelijke uitleg. De gekozen woorden en opbouw van de tekst willen nog wat meer vertellen dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Dat is ook aan de orde bij de zaligsprekingen.

Kerkvader Augustinus zei hierover in zijn beroemde boek Belijdenissen: “Wonderbaarlijk is de diepte van uw woorden! Hun oppervlak vertoont zich aan ons als iets wat voor de kleinen aantrekkelijk is, maar wonderbaarlijk is hun diepte, mijn God, wonderbaarlijk hun diepte! Huiveren doet het, daarin te kijken, huiveren van eerbied en beven van liefde.”

Niet zo succesvol

Interessant, toch? Je bent nooit klaar met de Bijbel, er zit zo veel in. In deze korte beschrijvingen van de zaligsprekingen probeer ik je iets van die verschillende lagen te laten zien. We beginnen met de eerste zaligspreking: ‘Gelukkig de nederigen van hart.’ In andere Bijbelvertalingen staat ‘armen van geest’. Dat is nog wat begrijpelijker. Jezus bedoelt hier mensen die absoluut niets kunnen met dat wat in deze wereld status geeft.

Ze hebben geen materiële welvaart, ze lezen geen boeken, hebben geen aansprekende baan en niet of nauwelijks financiële mogelijkheden. Zij hebben een bepaalde afhankelijkheid. Daarin zit een oproep voor ons allemaal. Hoewel Jezus het ‘arm van geest’-zijn nergens verheerlijkt, bedoelt Hij dit: als je afhankelijk bent van anderen, als je hulp nodig hebt en je ego niet zo groot is, als je leven niet zo fijn en succesvol is, heb je een bepaalde openheid voor Mij.

Pijn en verdriet

Dan de volgende: ‘Gelukkig de treurenden.’ Als je op social media scrolt, krijg je het idee dat bijna iedereen een prima voorspoedig leven heeft. Maar laten we eerlijk zijn, er is veel pijn, verdriet en zonde in de wereld. Ook bij de mensen die zo gelukkig lijken. De ervaring van veel gelovigen is dat je je als leerling van Jezus veel bewuster wordt van je eigen zonde en pijn en die van de wereld om je heen. Het brengt een bepaald berouw. Je weet: dit is niet hoe het hoort te zijn. Daarop zegt Jezus: gelukkig ben je, in je verdriet, in je pijn, in het onrecht dat je ervaart.

Wees mild

Jezus gaat verder: ‘Gelukkig de zachtmoedigen’ (vers 5). Zachtmoedigheid is het tegenovergestelde van een harde omgang met anderen. En let op: Jezus had het hier niet tegen ‘vrije mensen’. Hij sprak tot mensen die woonden in een bezet land. De Romeinse overheersers onderdrukten de bevolking en knepen haar volledig uit. Zo moesten ze bijvoorbeeld torenhoge belastingen betalen. Ze hoopten op een Messias die de Romeinen eruit zou kicken. Ze voelden zich onmachtig of juist vol wrok. En toch zegt Jezus: spreek niet kwaad over mensen, maak geen ruzie. Wees mild.

‘Gelukkig de mensen die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid’, zegt Jezus in vers 6. Wat is die gerechtigheid? Het is in de kern het verlangen om in een rechte verhouding, in een gezonde relatie tot andere mensen en tot God te staan. En om bevrijd te zijn van kapotmakende krachten. Een verlangen voor jezelf, voor de mensen om je heen, voor de hele wereld.

Subtiel verschil

Er is een subtiel verschil tussen de eerste vier zaligsprekingen die we net hebben besproken, en de laatste vier. Er zit namelijk een doordachte volgorde in de acht zaligsprekingen. De eerste vier gaan over welke levenshouding Jezus verlangt van zijn leerlingen. De volgende vier gaan over het handelen van leerlingen van Jezus. Daarmee komen we bij een belangrijk punt in de Bergrede: Jezus vraagt een verandering van je hart, van je verlangens, van je wil. Dat je die op Hem afstemt. En dan kun je ook gaan handelen zoals Hij graag wil.

Wat is dat zuivere hart dan?

‘Gelukkig de barmhartigen’, staat er in vers 7. Barmhartigheid betekent een gevoel van ontferming, van mededogen, en een verlangen het lijden te verlichten. Als de ellendige gevolgen van menselijke zonden en gebrokenheid tot je doorgedrongen zijn, ga je nu handelen. Denk aan het verhaal van de barmhartige Samaritaan.

Opmerkelijke uitspraak

En dan vers 8: ‘Gelukkig wie zuiver van hart zijn.’ Wat een opmerkelijke uitspraak, vind je niet? Volgens uitlegger Martyn Lloyd Jones is deze uitspraak de kern van de Bijbel, dit is waar het christendom over gaat. Goed handelen in deze wereld begint bij de verandering van je hart. Dat je intrinsiek wilt doen wat goed is, wat God wil. Het hart is in de Bijbel de kern van de mens, het draait om ons denken, willen en voelen. Dat staat weer aan de basis van je handelen. Wat is dat zuivere hart dan? Eenvoudig, niets te verbergen, toegewijd en gereinigd. Gelukkig ben je als je eerlijk en oprecht in het leven staat.

Het begint bij jezelf

‘Gelukkig de vredestichters’, zegt vers 9. Best een dingetje, deze uitspraak, wanneer je weet dat Jezus zich richtte tot mensen die werden onderdrukt door de Romeinse bezetter. Vrede stichten? Ja, doei. Misschien denk je – niet onterecht – automatisch aan grote conflicten ver weg. Maar kijk ook vooral dichtbij: naar je gezin, je werk, je straat.Het is een heldere opdracht van Jezus, en dat in een wereld vol polarisatie en conflict…

• Nieuwe podcastserie 'De Leerlingen': wat betekent het om Jezus te volgen?

  Nieuwe podcastserie 'De Leerlingen': wat betekent het om Jezus te volgen?

En weet wel: vrede stichten begint natuurlijk bij jezelf. Laat jij je leiden door wrok, boosheid en rechthebbendheid, of zoek je het heil van de ander? Wil je dat het met hem of haar goed gaat? En is dat dan ook het gevolg van de vrede die je zelf in je leven bent gaan ervaren, omdat je weet dat Jezus, de Vredevorst, jouw leven verandert?

Vluchten omwille van het geloof

Vers 10: ‘Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden.’ Jezus zegt eigenlijk: dit is wat er met je gaat gebeuren omdat je christen bent. Ik moet denken aan gelovigen die omwille van hun geloof naar de rand van de samenleving worden gedrukt – of nog erger. Ik ken ook veel mensen die omwille van hun geloof moesten vluchten en in Nederland zijn terechtgekomen. Deze zaligspreking gaat me aan het hart. Rechtvaardig zijn, de gerechtigheid in praktijk brengen, betekent op Jezus lijken, met Hem zijn, worden als Hij, en doen als Hij. Dat zal verzet opleveren, dat is de realiteit.

Een nieuwe manier van leven

Wat wil Jezus nu precies bereiken met deze zaligsprekingen? Er zijn ten minste drie dingen die we kunnen ontdekken. Het eerste is: Jezus reikt je een levenshouding aan. In pijn, verdriet, oorlog, rouw kun je op Jezus terugvallen als fundament, hoe moeilijk de situatie ook is. Maar Hij geeft je ook een bepaalde bril om naar de wereld te kijken. Kijk niet alleen naar de rijke, succesvolle en mooie mensen, maar zie vooral ook de armen, de treurenden, de machtelozen. En tot slot: Hij laat zien hoe Hij je wil veranderen.

Jezus reikt ons een heel nieuwe manier van leven aan. Dat is best indrukwekkend, en zo anders dan we van nature gewend zijn. Jezus’ felicitaties of gelukwensen laten op een heel andere manier zien wat het is om gelukkig te zijn. In zijn koninkrijk gelden andere ideeën voor geluk dan in onze cultuur.

• Daan Molenaar maakte de tramaanslag in Utrecht mee

  Daan Molenaar maakte de tramaanslag in Utrecht mee

Als je het even niet meer ziet zitten, als de ellende in de wereld je angstig en cynisch maakt, pak dan de zaligsprekingen er nog eens bij. We denken vaak dat God het meest dichtbij is als we ons gelukzalig voelen, dat we dán pas gezegend zijn. Maar Jezus zegt hier: God is juist ook dichtbij als het moeilijk is. Hij is er voor mensen die weinig hebben, die verdrietig zijn, die de wereld een harde plek vinden, die op Gods manier proberen te leven met anderen. Juist dan kun je Gods gelukzalige aanwezigheid in het bijzonder ervaren.

Dit is een bewerking van een hoofdstuk uit De leerlingen, geschreven door Daan Molenaar. Het boek is leesmateriaal bij de gelijknamige podcast.