Wat zijn 'te­rug­keer­rei­zen' en waarom worden ze ge­or­ga­ni­seerd?

Het rapport van de commissie-Borstlap - in 2022 - vormde het startpunt voor de terugkeerreizen. Deze commissie onderzocht de nazorg voor Dutchbat III, het laatste detachement dat in Srebrenica diende. Het rapport was kritisch: de Nederlandse overheid had volgens de commissie "lange tijd onvoldoende oog gehad" voor de gevolgen van de missie voor de militairen. Er was te weinig psychische hulp geboden en erkenning kwam te laat.

Kantelpunt

Als reactie hierop kregen Dutchbat III-veteranen in 2022 officiële erkenning en een schadevergoeding van 5.000 euro per persoon. Ook werd er een herdenking georganiseerd op het Binnenhof; iets wat voor velen symbool stond voor langverwachte waardering. Dit was een belangrijk kantelpunt, want jarenlang hebben de veteranen onterechte kritiek en negatieve media-aandacht moeten verduren.

Vrede met het verleden

Veel veteranen kampten bij thuiskomst met psychische klachten: posttraumatische stressstoornis (PTSS), schuldgevoel, woede, schaamte en depressies. Sommigen konden niet meer werken, anderen verloren de grip op hun leven. Ze waren militair getraind om mensen te helpen en beschermen, maar in Srebrenica konden ze niets doen.

Een van de adviezen van de commissie-Borstlap was het aanbieden van terugkeerreizen. Tijdens deze reizen gaan voormalig Dutchbatters - indien gewenst - samen met hun partner of familielid terug naar Srebrenica en de voormalige VN-compound in Potočari, waar ze destijds waren gelegerd. Het doel van deze reizen is vrede sluiten met het verleden en dit kunnen delen met dierbaren. Want wat zich daar destijds voltrok, werkt nog altijd door in de levens van veel veteranen.

Srebrenica 1995

In juli 1995 was het stadje Srebrenica in Bosnië het decor van een onmenselijke tragedie: tijdens de Bosnische oorlog werd deze stad aangevallen door Servische troepen onder leiding van generaal Ratko Mladić. Op dat moment was Dutchbat III aanwezig; een Nederlandse vredesmacht die werkte onder de vlag van de Verenigde Naties. Hun taak was om de stad te beschermen als "veilig gebied". Maar dat bleek achteraf een onmogelijke opdracht.

Wat werd Dutchbat fataal?

Dutchbat, bestaande uit ongeveer 400 Nederlandse soldaten, had als taak de burgerbevolking van Srebrenica te beschermen. Toch werden meer dan 8.000 moslimmannen en jongens door de Servische troepen vermoord nadat zij de stad innamen. Dit wordt gezien als de grootste genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

De Nederlandse soldaten konden dit niet voorkomen. Ze waren slecht bewapend, uitgeput, hadden beperkte middelen en kregen geen versterking. Ze zaten klem tussen de vijand en hun opdracht om neutraal te blijven.

Het gebrek aan luchtsteun

Eén van de grootste problemen was het uitblijven van luchtsteun door NAVO-vliegtuigen. Dutchbat had om hulp gevraagd toen de Serviërs naderden. Ze wilden dat NAVO-vliegtuigen luchtaanvallen uitvoerden om de opmars van Mladić te stoppen. Deze aanvallen werden echter te laat goedgekeurd. Toen ze eindelijk kwamen, was het al te laat en waren de bombardementen beperkt en weinig effectief.

Zonder luchtsteun had Dutchbat geen kans tegen de veel sterkere Servische troepen. Daardoor moesten ze machteloos toekijken hoe duizenden mensen uit de moslimgemeenschap werden weggevoerd - velen naar hun dood. Dit gevoel van machteloosheid heeft diepe sporen nagelaten in de levens van de Dutchbatters.

Terugkeerreizen

De terugkeerreizen zijn zwaar en emotioneel, maar ook belangrijk. Ze geven veteranen de kans om stil te staan bij wat er is gebeurd en om dit te delen met hun relaties en mede-Dutchbatters. Voor sommigen is het een manier om het verleden een plek te geven, al is dat niet voor iedereen mogelijk.

De reizen zijn vrijwillig en worden begeleid door deskundigen, zoals geestelijk verzorgers en maatschappelijk werkers. Ze maken deel uit van bredere pogingen om erkenning, verwerking en verzoening te bevorderen.

Dutchbat III kreeg lang de schuld van iets dat groter was dan zij konden dragen. Nu, dertig jaar later, wordt erkend dat ook zij slachtoffers zijn.