De Val van Srebrenica: hoe zat het ook alweer?

De oorlog in Bosnië

Na het uiteenvallen van Joegoslavië in het begin van de jaren negentig, riepen verschillende deelrepublieken hun onafhankelijkheid uit. Bosnië en Herzegovina verklaarde zich in 1992 onafhankelijk. De etnische spanningen in het land liepen snel op. De drie grootste bevolkingsgroepen – Bosniakken (voornamelijk moslims), Bosnische Serviërs (orthodoxe christenen) en Bosnische Kroaten (katholieken) – kregen te maken met gewapende conflicten.

De Bosnische Serviërs, onder leiding van Radovan Karadžić en generaal Ratko Mladić, wilden een ‘Groot-Servië’ realiseren. Dat hield in dat gebieden met veel Serviërs zich zouden afscheiden van Bosnië en zich zouden aansluiten bij Servië. Daarbij werd gebruikgemaakt van grof geweld, waaronder etnische zuivering: het met geweld verdrijven of vermoorden van mensen van andere bevolkingsgroepen.

Srebrenica als 'veilig gebied'

Srebrenica, een overwegend door moslims bewoonde stad in het oosten van Bosnië, was vanaf 1993 door de Verenigde Naties (VN) aangewezen als "veilig gebied". Inwoners en vluchtelingen uit de regio zochten daar bescherming tegen het oorlogsgeweld. Om dit gebied te bewaken stuurde de VN vredestroepen, waaronder een Nederlandse eenheid: Dutchbat (Dutch Battalion).

Dutchbat bestond uit ongeveer vierhonderd Nederlandse militairen. Hun taak was om de burgers in het gebied te beschermen, maar dat verre van eenvoudig. Ze waren slecht uitgerust, hadden beperkte bevoegdheden en opereerden onder een complex VN-mandaat dat hen weinig bewegingsruimte gaf.

De aanval op Srebrenica

In juli 1995 lanceerden Bosnisch-Servische troepen een grootschalige aanval op Srebrenica. Dutchbat vroeg meerdere keren om luchtsteun van de NAVO, maar deze kwam te laat of werd geblokkeerd. Op 11 juli 1995 viel Srebrenica. De VN-soldaten moesten machteloos toezien hoe de stad werd ingenomen.

Duizenden vluchtelingen zochten bescherming bij de VN-compound in Potočari, net buiten Srebrenica. Dutchbat liet vrouwen, kinderen en ouderen toe op het terrein, maar kon niet voorkomen dat de Bosnisch-Serviërs mannen en jongens van de rest scheidden. Er werd door de Serviërs gezegd dat deze mannen zouden worden overgebracht voor ondervraging, maar in werkelijkheid werden ze afgevoerd en in de dagen erna systematisch geëxecuteerd.

De massamoord

Tussen 13 en 17 juli 1995 werden meer dan 8.000 Bosniakse mannen en jongens vermoord in de omgeving van Srebrenica. Hun lichamen werden in massagraven gedumpt, waarvan sommige later werden heropend om sporen te verdoezelen. Deze daad wordt internationaal erkend als genocide, waaronder door het Joegoslavië-Tribunaal in Den Haag en het Internationaal Gerechtshof.

De vrouwen en kinderen werden door de Bosnisch-Servische troepen gedeporteerd naar door de Bosniakken gecontroleerd gebied, vaak onder slechte en gewelddadige omstandigheden.

De rol van Dutchbat

De Nederlandse soldaten van Dutchbat stonden voor een onmogelijke taak: ze waren onvoldoende bewapend en kregen onvoldoende steun van de VN of NAVO. Hoewel sommigen probeerden burgers te beschermen, konden ze uiteindelijk niet voorkomen dat de genocide plaatsvond.

In de jaren na de oorlog is er veel discussie geweest over de rol en verantwoordelijkheid van Dutchbat en de Nederlandse overheid. In 2002 nam het kabinet-Kok ontslag na een kritisch rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Het rapport stelde dat de missie slecht voorbereid en uitgevoerd was, en dat er grote fouten waren gemaakt op internationaal en nationaal niveau.

In 2019 oordeelde de Hoge Raad dat de Nederlandse staat voor een klein deel aansprakelijk was voor de dood van zo’n 350 mannen die waren weggestuurd van de VN-compound.

Belang van deze gebeurtenis

De val van Srebrenica laat zien hoe vredesmissies kunnen falen als ze niet goed zijn uitgerust en ondersteund. Het was een dieptepunt in de geschiedenis van de Verenigde Naties en de internationale gemeenschap, die er niet in slaagde om burgers te beschermen tegen grootschalige gruweldaden.

Tegelijkertijd heeft Srebrenica geleid tot hervormingen in vredesoperaties, en is het een blijvend symbool geworden van wat er mis kan gaan als internationale instellingen te laat of onvoldoende reageren op dreigend geweld.

Jaarlijks wordt op 11 juli stilgestaan bij de genocide in Srebrenica. Het is een dag van herdenking, maar ook van waarschuwing: dit mag nooit meer gebeuren.

Kijk 'Terug met Dutchbat'

In de tweedelige EO-documentaire 'Terug met Dutchbat' volg je vijf Dutchbat III-veteranen. Ze maken een indringende reis naar Srebrenica, waar zij in 1995 niet bij machte waren iets te doen aan de genocide die plaatsvond. Op een plek die getekend is door trauma en verlies zoekt ieder van hen een manier om vrede te sluiten met het verleden.

'Terug met Dutchbat' zie je op 11 en 18 juli om 22.10 uur op NPO 2.