‘Er bestaat geen draaiboek voor plotselinge sterfgevallen’

Het parkeerterrein van crematorium de Haskerpoort ligt er verlaten bij. Buiten miezert het. Binnen in de huiskamer is een van de muren versierd met fotobehang van een bos waar enkele zonnestralen een weg langs de bomen weten te vinden. Directeur Arnout de Jong vertelt dat hier dagelijks gemiddeld twee uitvaarten plaatsvinden. Op die manier wil hij nabestaanden “de ruimte bieden”. Arnout: “Toen ik zelf nog als uitvaartverzorger werkte, moest ik me regelmatig aan een strak schema houden. Als ‘mijn’ familie vertrok na de afscheidsdienst van hun dierbare, liepen zij op de gang soms langs de volgende groep nabestaanden die stond te wachten. Juist die ruimte en de persoonlijke benadering van nabestaanden vind ik belangrijk. Vanuit die gedachte ben ik graag het verlengstuk van uitvaartbegeleiders.”

Eén van die uitvaartverzorgers, Anja de Roos, luistert mee als Arnout vertelt over het crematorium waar zij al zo vaak een uitvaart begeleidde. Schuin tegenover haar zit de 32-jarige Richella Krul. Ze neemt een nip van haar koffie, terwijl Anja haar aanspreekt. “Het staat nog op mijn netvlies; ik stapte hier net naar buiten toen jij belde.” Ze blikt terug op 12 januari 2021: de dag dat Richella’s jongere zus op 28-jarige overleed door suïcide.  

Dankbaar werk

Ieder mens is anders en daarmee ook iedere uitvaart. Vanuit die gedachte werkt Anja. Ze startte in 2015 haar eigen uitvaartonderneming en begeleidt sindsdien regelmatig nabestaanden die plotseling een dierbare verloren. Ze vindt het dankbaar werk, al maakt ze ook moeilijke dingen mee. “Op 21 november 2016 ­– destijds had ik ook een eigen rijschool naast de uitvaartonderneming ­– kreeg ik de verschrikkelijke boodschap dat een van mijn oud-leerlingen was verongelukt. De nabestaanden vroegen of ik zijn begrafenis wilde regelen. Professioneel gezien verliep alles goed, maar die week had persoonlijk zo’n enorme impact op me, dat ik mijn werk een aantal maanden heb moeten neerleggen.”

Zo’n ongeluk komt voor nabestaanden uit het niets. Wat voor impact heeft zoiets op hen?
“Nabestaanden krijgen in veel gevallen een periode van voorbereiding. Ze leven een aantal weken, misschien maanden naar het overlijden van een dierbare toe. Hoewel het definitieve afscheid voor hen moeilijk blijft, merk ik vaak al snel een zekere berusting bij degenen die achterblijven. Die zie ik bij plotselinge sterfgevallen niet.”

Achtbaan van emoties

“De gevoelens die gepaard gaan met plotseling overlijden zijn rauwer dan rauw,” ziet Anja in de praktijk. “Nabestaanden zitten vaak in een achtbaan van emoties: van in stilte aan de grond genageld staan tot letterlijk tegen de muren opvliegen, waarbij soms de nodige spullen tegen die muren kapotgeslagen worden. Ineens komen er zo veel vragen op. Het meest frustrerende is dat nabestaanden die vaak nooit beantwoord zullen krijgen.”

Ook Richella zit nog vol vragen. Ze omschrijft haar zus Alisa als een vrolijke, sociale studente die actief meedeed bij jaarclubs en studentenverenigingen van haar studie Frans in Maastricht. Toen ze tijdens het begin van de coronacrisis haar bijbaan verloor en haar sociale activiteiten wegvielen, brak een eenzame en mentaal zware periode aan. Eind 2020 kwam Alisa zelfs in een psychose terecht en werd ze opgenomen.

Richella: “Nadat ze op 10 december thuiskwam om verder uit te rusten, voerden mijn moeder, broertje en ik de nodige gesprekken met haar, omdat ze de waarde van het leven nauwelijks nog zag. We probeerden haar uit alle macht op andere gedachten te brengen. Achteraf vragen we ons nog weleens af of we daar genoeg aan gedaan hebben. Ze gaf soms ook aan dat ze uit het leven stappen té erg vond. Maar toen kwam 12 januari. Ze friste zichzelf op en ging rond half zeven de deur uit om te wandelen. Niet veel later hoorde mijn broertje de sirenes van de hulpdiensten. Toen wist hij: het is foute boel.” Alisa schreef geen afscheidsbrief. Alleen haar telefoon, waar de webpagina met de treintijden nog openstond, bleef achter."

Geen draaiboek

Anja herinnert zich hoe ze na Richella’s belletje direct in de auto stapte en vol spanning naar het gezin in Heerenveen reed, niet wetend wat haar exact te wachten stond. “Eenmaal binnen probeer ik in zo’n situatie het gesprek aan te gaan, maar niet alle nabestaanden zitten daar direct op te wachten. Het belangrijkste blijft dat ik er simpelweg voor hen ben. Bij een plotseling sterfgeval wil ik niet werken vanuit een protocol: zaken snel afwerken omdat dit zo hoort of moet. Mijn ervaring leert dat niemand daar op dat moment behoefte aan heeft. Er bestaat geen draaiboek voor dit soort heftige situaties, zeker omdat iedereen verschillend met het verlies omgaat. Pas als je goed luistert en probeert te voelen wat er speelt, kun je als uitvaartbegeleider een passend afscheid regelen.”

Na enige tijd polst Anja voorzichtig of de nabestaanden een afscheidslocatie weten. Een vraag die bij nabestaanden vaak dán pas voor het eerst opkomt. “Inderdaad,” beaamt Richella. “Je weet niet wat je overkomt; de klap is meestal nog nauwelijks doorgedrongen en dan moet je al keuzes maken rond het afscheid. Maar daar ontkom je niet aan. Er was in Alisa’s geval helemaal niets geregeld, ze had niet eens een uitvaartverzekering. En nooit hebben we met haar kunnen praten over de muziek die tijdens de uitvaart gedraaid zou worden en welke kleuren ze graag zou zien bij haar afscheidsdienst. Je probeert in zo’n periode uiteindelijk alles aan te grijpen om het afscheid zo mooi mogelijk te maken.”

Kleine handjes

"Dat was niet het enige waar je je mee bezig moest houden,” zegt Anja tegen Richella. Richalla knikt bevestigend. Anja raadde de gezinsleden aan om Alisa nog te zien. Alleen Richella zette die stap en Anja ging met haar mee naar het mortuarium. Anja: “Ik besloot eerst zelf te kijken, zodat ik Richella zo goed mogelijk kon voorbereiden op wat ze zou zien. Uiteindelijk mocht ze alleen Alisa’s handen zien.”

De uitvaartverzorgster kijkt naar Richella. “Ik vergeet jouw reactie nooit meer toen je haar handen voorzichtig vastpakte. ‘Alisa, het zijn jouw kleine handjes’, zei je.” Richella lacht. “Ze hád ook kleine handjes.” Ze wijst naar een armbandje met een bedeltje om haar pols. “In dit bedeltje zit een identieke vingerafdruk van Alisa, die hebben wij die dag samen afgenomen. Zo waardevol. Ik wist niet eens dat zoiets kon en mocht.”

Richella vervolgt: “Ik heb het ook voor mijn moeder en broertje gedaan, zij konden het echt niet. Het was heel zwaar, maar ik heb er absoluut geen spijt van. Ik weet dat Alisa niet meer thuiskomt – mijn moeder vindt het moeilijker om dat te accepteren.”
“En daarom adviseer ik nabestaanden ook om iets te zien,” vult Anja aan. “Al zie je maar een ring, een tatoeage of een vinger van je dierbare; dat zijn zulke belangrijke momenten in het rouwproces.”

Puurste vorm

Richella pakt haar telefoon en laat een aantal van de foto’s zien die die dag werden gemaakt. Haar stem beeft. Daarom gaat Anja naast haar zitten en legt een hand op haar schouder. Richella scrolt naar een foto waar ze samen met Anja bij de brancard staat waar Alisa op lag. “Dit moment is tekenend voor hoe waardevol ik het vond dat jij erbij was. Anders had ik dit alleen moeten doen.”

“Dit vind ik ook zo mooi aan mijn werk,” reageert Anja. “Je helpt mensen. Maar je treft hen daarnaast op hun kwetsbaarst, in hun puurste vorm. Je bent direct een vertrouwenspersoon en bouwt daardoor een zekere band op.
En zolang dat nodig en haalbaar is, probeer ik die ook te onderhouden. Soms spreek ik nabestaanden een jaar later nog steeds zo nu en dan,” knipoogt ze naar Richella.

Richella, je bent nu terug op de plek waar de afscheidsdienst van Alisa plaatsvond. Hebben jullie waardig afscheid kunnen nemen?
“Zeker. We draaiden de laatste nummers die Alisa had geluisterd via Spotify en de kleur roze voerde die dag de boventoon. Ze lag in een mooie witte kist. Anja heeft geprobeerd een zo passend en mooi mogelijk afscheid te verzorgen; dat is gelukt.”

Ook anderen die een aandeel bij het afscheid leverden, droegen hun steentje bij, vertelt Richella. “De bloemist in het dorp bood een gratis bloemstukje aan voor bij de uitvaart. En we kochten een urn voor na de crematie; een roze met drie vlindertjes. Echt iets wat bij Alisa paste. Ik vergeet het gezicht van mijn moeder toen ze afrekende nooit meer. Er ging een flink bedrag vanaf. Het voelt ongelofelijk en overweldigend wat mensen je gunnen in zo’n zware tijd. Hoe erg de situatie ook is, het helpt wel in het verzachten van de pijn.” Er verschijnt een brede glimlach op Richella’s gezicht. “Het zorgt voor hele mooie herinneringen aan een vreselijke tijd.”

Van mens tot mens

Anja: “Dat blijft juist zo belangrijk in die periode. Die warmte, de menselijke maat, die helpt je om óók met een goed gevoel terug te kunnen kijken op zo’n dag van afscheid. Als uitvaartverzorger, maar zeker ook als hulpverlener, eigenaar van een uitvaartcentrum of bloemist, heb je uiteindelijk maar één belangrijke taak: er van mens tot mens zijn. Dat zorgt voor die kleine zonnestraaltjes in zo’n donkere periode.”

Buiten is de lucht nog steeds grijs, het regent zacht. In tegenstelling tot eerder deze morgen staat het parkeerterrein vol met auto’s. Familie en vrienden zullen binnen straks afscheid nemen van een dierbare. Ook Anja gaat weer op pad. Vanmiddag moet ze opnieuw een uitvaart leiden.