Film kijken in de stille week: ‘Dead man walking’

Dichter, schrijver en essayist Willem Jan Otten zo’n besprak in Trouw tien jaar geleden maandelijks een film die zijn leven veranderde. Of, zoals hij schreef: die een leven veranderde. De eerste film die hij besprak was Dead man walking. En terecht. Dit is een film die je met nieuwe ogen laat kijken; een film die je vragen stelt, met je in gesprek gaat. En een van de zeer zeldzame films waarbij je Jezus in de ogen kijkt.

Fantastisch script

Het verhaal is simpel (en gebaseerd op een boek): een non, Helen Prejean (gespeeld door Susan Sarandon) besluit ergens in de jaren 80 de geestelijk verzorger van de ter dood veroordeelde moordenaar Matthew Poncelet (gespeeld door Sean Penn) te worden. Ze bezoekt hem op Death Row in Louisiana. In de film zien we hoe zij hem bezoekt, maar ook geconfronteerd wordt met het lijden dat hij heeft aangericht.

Zo’n film kan makkelijk verzanden in clichés: drama, strijden voor recht, horror: valkuilen genoeg. Maar regisseur en schrijver Tim Robbins weet een ongelooflijke balans te vinden in zijn film. Alles wat de film doet, is observeren. Er zit muziek in, maar weinig; de camera beweegt weinig, een groot deel van de shots zijn puur de gezichten van de non en de ter dood veroordeelde. De camera kijkt vrijwel voortdurend op ooghoogte mee; alsof je zelf getuige bent. Neem daarbij het fantastische, subtiele script: geen personage is eendimensionaal; het kwaad wordt benoemd en getoond, maar mede dankzij het formidabele acteerwerk van Sean Pennen en Susan Sarandon zie je vooral mensen. Ik heb zelden een film gezien die zó sterk een ‘empathy machine’ is.

Jezus en de moordenaar aan het kruis

Tijdens de twee uur die de film duurt, zie je geloofwaardig gebeuren wat er ook aan het kruis gebeurd moet zijn tussen Jezus en de moordenaar; wat er gebeurt als iemand die gezien wordt als monster, liefde ontmoet. De non Helen is niet zacht en heeft geen medelijden. Ze confronteert Matthew, weigert mee te gaan in zijn spelletjes. Maar ze ziet hem wel als mens: in liefde.

De ogen van Jezus

Actrice Susan Sarandon speelde deze film zonder make-up. Haar roodomrande ogen, die vaak in beeld zijn, zul je niet snel vergeten. Het zijn de ogen van Jezus. Andersom laat Sean Penn iemand zien die buitengewoon moeilijk is om van te houden is. Hij lacht als hij een doodsvonnis krijgt, debiteert afschuwelijke, nazistische theorieën, is seksistisch. Kijk alleen al naar zijn ogen; samengeknepen, afwerend. En toch: zoals de moordenaar aan het kruis, hervindt hij langzaamaan zijn menselijkheid, en daarmee zijn verantwoordelijkheid.

Het is sowieso opvallend hoe vaak er gefocust wordt op ogen in deze film. Er is één moment waarop slechts de mond van iemand in beeld is; een buitengewoon filmische manier om te zeggen dat wat diegene zegt, slechts woorden zijn, holle, harde woorden.

Nogmaals: er zijn weinig films die Jezus zo geloofwaardig laten zien in een ander. Daarmee daagt de film ons uit: hoe kijken wij? Hoe ontmoeten wij?
“I wish I had your faith, sister,” verzucht iemand richting Helen.
Haar antwoord: “It’s not faith. It’s work.”
We krijgen huiswerk mee.

Beeld: IMDB